*Της Άννας Βίγκα –
Το ακροδεξιό κόμμα της Μαρίν Λεπέν κέρδισε τον πρώτο γύρο των εκλογών στη Γαλλία. Η νέα κανονικότητα στην ευρωπαϊκή πολιτική αντικατοπτρίζει μια αξιοσημείωτη μετατόπιση από τις φιλελεύθερες αξίες προς τον εθνικισμό και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Ενώ η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τα ανθρώπινα δικαιώματα κάποτε αποτελούσαν προτεραιότητες, σήμερα κυριαρχούν έννοιες όπως “νόμος και τάξη”, προστασία των συνόρων και εθνικό συμφέρον. Αυτή η αλλαγή προκαλεί ανησυχίες που θυμίζουν τη δυστοπία του Όργουελ, όπου οι αντιλήψεις για το καλό και το κακό, το αληθινό και το ψεύτικο, έχουν μετατοπιστεί δραματικά.
Είναι η κατάσταση πραγματικά τόσο δύσκολη αναρωτιέται ο Jan Zielonka καθηγητής πολιτικής και διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Cá Foscari της Βενετίας και στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σε άρθρο του στο Social Europe. Μπορεί το βιβλίο του Όργουελ “1984”, που πρωτοεκδόθηκε το 1949, να αποτελέσει οδηγό για το σήμερα;
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν έχει πεθάνει μετά το “Brexit” και την άνοδο στην εξουσία λαϊκιστών πολιτικών όπως η Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία, ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία και ο Ρόμπερτ Φίτσο στη Σλοβακία. Θα μπορούσε κανείς, επίσης, να προσθέσει ότι οι πρόσφατες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έδωσαν, για άλλη μια φορά, την πλειοψηφία στα κεντροαριστερά και κεντροδεξιά κόμματα. Κάποιοι θα μπορούσαν ακόμη να ισχυριστούν ότι οι λαϊκιστές πολιτικοί “χειρίζονται” τις ελπίδες και τους φόβους των “απλών ανθρώπων” καλύτερα από τους φιλελεύθερους.
Ωστόσο, αυτό που δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί -και σε αυτό το σημείο ο Όργουελ είναι πολύ σημαντικός- ότι το πολιτικό αφήγημα, αλλά και η πρακτική έχει μετατοπιστεί σε ολόκληρη την ήπειρο, ανεξάρτητα από το ποιος βρίσκεται στην εξουσία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες επισημαίνει ο Zielonka. Οι φιλελεύθερες νόρμες και συμπεριφορές βρίσκονται σε παρακμή ενώ την ίδια ώρα ανθίζουν νέες, ανελεύθερες και νατιβιστικές αντιλήψεις.
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, στην Ευρώπη κυριαρχούσαν οι φιλελεύθερες αξίες: ελευθερία, ανεκτικότητα, δικαιοσύνη, συμμετοχικότητα, αυτοσυγκράτηση και αυτοκριτική. Η δημοκρατία, αλλά και το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα αγαπήθηκαν. Τα ανοιχτά σύνορα για κεφάλαια, αγαθά, υπηρεσίες και ανθρώπους θεωρούνταν ευκαιρία και όχι απειλή. Οι αξίες αυτές ενίσχυαν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελεί έναν αποτελεσματικό μηχανισμό για τη διαχείριση της παγκοσμιοποίησης, ένα θαρραλέο πείραμα υπερεθνικής δημοκρατίας, έναν έξυπνο τρόπο σταθεροποίησης των γειτόνων και ένα μέσο για την ενίσχυση της παγκόσμιας θέσης της Ευρώπης.
Η πολιτισμική ανεκτικότητα και η θρησκευτική ουδετερότητα θεωρούνταν αυτονόητες. Τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης αρνούνταν να προβάλλουν εξωφρενικές απόψεις, ακόμη και σε βάρος του κέρδους και της ψυχαγωγίας. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που έκαναν εκστρατείες για κοινωνικούς, ανθρωπιστικούς ή οικολογικούς σκοπούς θεωρούνταν σύμμαχοι για τη διατήρηση της φιλελεύθερης τάξης. Η πολυμέρεια, βασισμένη στην ισότητα, τη συμμετοχικότητα, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία, θεωρήθηκε μέσο για τη διασφάλιση της ειρήνης και της ευημερίας .
Ωστόσο, αυτή η φιλελεύθερη συναίνεση που “ένωσε” τα κεντροαριστερά και κεντροδεξιά κόμματα εξουσίας σε όλη την Ευρώπη έχει διαταραχθεί. Σήμερα, παρατηρείται μια μετατόπιση προς τον εθνικισμό και τις μη φιλελεύθερες πολιτικές. Το νέο αφήγημα επικεντρώνεται στο “εθνικό συμφέρον”, την προστασία των συνόρων και την προάσπιση των παραδοσιακών αξιών. Οι αξίες που κάποτε θεωρούνταν αυτονόητες αμφισβητούνται ή ακόμη και εγκαταλείπονται, όχι μόνο από τα περιθωριακά, αλλά και από τα κυρίαρχα κόμματα και τους ψηφοφόρους τους.
Το νέο αφήγημα
Η παγκοσμιοποίηση, η πολυπολιτισμικότητα, η πολυμέρεια και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δέχονται πυρά. Εκτός μόδας είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μελών των μειονοτικών κοινοτήτων. Η οικολογία, ο συνδικαλισμός, ακόμη και ο φεμινισμός θεωρούνται πλέον ριζοσπαστικά κινήματα που θα πρέπει να αγνοηθούν, αν όχι να υποταχθούν στο κυρίαρχο ρεύμα. Δημοσιογράφοι σε δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς που προσπαθούν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους απολύονται ή παραγκωνίζονται. Η νέα πολιτική ρητορική και πρακτική δίνει έμφαση στην “τάξη και ασφάλεια” αντί για το κράτος δικαίου.
Οι συζητήσεις επικεντρώνονται στην προετοιμασία για πόλεμο και όχι στην επιδίωξη της ειρήνης. Οι πολιτικοί ανταγωνίζονται για το βραβείο του καλύτερου “κουβαλητή” και όχι του καλύτερου διαπραγματευτή. Ανάμεσα στους “εχθρούς του κράτους” συμπεριλαμβάνονται δικαστές και ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών. Ένστολοι και ρασοφόροι αποκτούν ξανά προνόμια που κατείχαν παλαιότερα.
Και αυτά όχι στην Κίνα ή τη Ρωσία, αλλά σε κράτη μέλη της ΕΕ – ορισμένα από αυτά κυβερνώνται από φιλελεύθερα κόμματα γράφει ο Zielonka. Στην Πολωνία, η κυβέρνηση του πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του αυτοαποκαλούμενου φιλελεύθερου Ντόναλντ Τουσκ προωθεί έναν νέο νόμο που δίνει στους στρατιώτες την “άδεια να σκοτώνουν” άτομα που προσπαθούν να διασχίσουν τα σύνορα με τη Λευκορωσία. Παρόμοιες αυστηρές πολιτικές εφαρμόζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη, με τις κοινότητες ΛΟΑΤΚΙ και τους ακτιβιστές για το περιβάλλον να παρακολουθούνται από τις υπηρεσίες ασφαλείας και να παρενοχλούνται.
Επιχειρήματα και εξηγήσεις
Είναι αυτή η εικόνα πολύ σκληρή και τα πράγματα απόλυτα ρωτά ο καθηγητής; Για να απαντήσει ότι οι φιλελεύθεροι των κεντροαριστερών και κεντροδεξιών κομμάτων που κυβέρνησαν την Ευρώπη μετά το 1989 άλλα διακήρυτταν και άλλα έπραξαν. Η εισβολή στο Ιράκ έγινε στο όνομα της “ελευθερίας” και η επιδίωξη της υποτιθέμενης οικονομικής παραλλαγής του φιλελεύθερου μοντέλου (ιδίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη) έστειλε στη φτώχεια πολλούς απλούς εργαζόμενους.
Σήμερα, άλλωστε, δεν είναι όλοι οι ανελεύθεροι πολιτικοί διατεθειμένοι να πυροβολήσουν τους πιθανούς αιτούντες άσυλο – η Μελόνι είναι ένα καλό παράδειγμα, παρά τις νεοφασιστικές ρίζες του κόμματός της.
Θα μπορούσε, επίσης, να υποστηρίξει κανείς ότι πάντα υπήρχε ένας υφέρπων ρατσισμός στους Ευρωπαίους, απόρροια της αποικιοκρατικής ιστορίας τους. Απλώς, σήμερα, η διαφορά είναι ότι οι ξενοφοβικοί βρίσκουν ένα βήμα μέσω των “κοινωνικών μέσων” που δημιούργησε το διαδίκτυο. Κάποιοι θα μπορούσαν ακόμη και να αποδώσουν τον αναγεννημένο εθνικισμό και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία στην πολιτισμική αμνησία των φιλελεύθερων.
Επίσης, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την αναβίωση της ιμπεριαλιστικής Ρωσίας επισημαίνει ο Zielonka. Ο φόβος του πολέμου κάνει τους ανθρώπους να κλείνονται και να εκτιμούν την ασφάλεια περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Ο πόλεμος που διεξάγεται εξηγεί πιθανότατα γιατί το 67% των Πολωνών υποστηρίζει τώρα τις παράνομες επαναπροωθήσεις στα σύνορα. Τα “ανοιχτά σύνορα” κοστίζουν: οι εισαγωγές από κράτη που δεν σέβονται τα πρότυπα εργασίας και ασφάλειας δεν “σκοτώνουν” τους δικούς μας παραγωγούς; Η φτηνή μεταναστευτική εργασία δεν υπονομεύει τα δικαιώματα των εγχώριων εργαζομένων;
Παρά τις εξηγήσεις και τα επιχειρήματα που προσπαθούν να δικαιολογήσουν τη νέα ρητορική και πολιτική, ο ίδιος ο μετασχηματισμός δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Οι αντιλήψεις για το τι είναι καλό και κακό, αληθινό ή ψεύτικο, φυσιολογικό και μη φυσιολογικό έχουν αλλάξει. Αυτό που ήταν εξωφρενικό και απαράδεκτο πριν από μερικά χρόνια είναι σήμερα το νέο “φυσιολογικό”.
Οι δαίμονες του Όργουελ
Η μελλοντική δυστοπία του Όργουελ δεν αφορά μόνο την κατάχρηση της εξουσίας και τα αποτελέσματα των βασανιστηρίων. Πρόκειται επίσης, αν όχι κυρίως, για ένα διανοητικό ταξίδι από ένα συνεκτικό σύστημα αξιών προς κάτι το εντελώς διαφορετικό. Η ανώνυμη κατασταλτική αρχή “Μεγάλος Αδελφός” στο “1984” δεν θέλει απλώς οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται όπως τους λέει- θέλει να πιστεύουν ότι ο πόλεμος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά και η άγνοια δύναμη.
Κάποτε πιστεύαμε ότι όλοι οι άνθρωποι θα έπρεπε να απολαμβάνουν τα βασικά, τουλάχιστον, ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο πολλοί σήμερα θεωρούν ότι η παροχή αυτών των δικαιωμάτων στους “μετανάστες” θέτει σε κίνδυνο την ευημερία, την ασφάλεια και τον πολιτισμό. Κάποτε πιστεύαμε ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν την ελευθερία να ασκούν τις πολιτιστικές και θρησκευτικές τους παραδόσεις και συνήθειες ή να έχουν τις δικές τους σεξουαλικές προτιμήσεις. Σήμερα επιβάλλεται ένα μοντέλο οικογένειας, η πολυπολιτισμικότητα ανακηρύσσεται νεκρή και το Ισλάμ θεωρείται απειλή. Κάποτε πιστεύαμε ότι τα δικαιώματα των εργαζομένων, η πράσινη μετάβαση και η βιώσιμη ανάπτυξη ήταν σημάδια σοφίας και νεωτερικότητας. Σήμερα αυτά σκιαγραφούνται ως ιδεολογικά συνθήματα που αγγίζουν τα όρια της τρέλας.
Κάποτε πιστεύαμε ότι για να πετύχουμε οτιδήποτε σε έναν αλληλοεξαρτώμενο κόσμο έπρεπε να συνεργαστούμε, αν όχι να αφομοιωθούμε. Σήμερα τα Ηνωμένα Έθνη αγνοούνται και τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέλουν να πάρουν πίσω την εξουσία από τις “Βρυξέλλες”. Κάποτε πιστεύαμε ότι ο αφοπλισμός, η διπλωματία και το εμπόριο θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την ειρήνη. Σήμερα μια νέα κούρσα εξοπλισμών, οικονομικών κυρώσεων και πολιτικών απειλών είναι στην ημερήσια διάταξη – όλα στο όνομα της ίδιας της “ειρήνης”.
“Διπλή σκέψη” ή αλλιώς Doublethink
Φυσικά, οι άνθρωποι δεν είναι απαραίτητο να υποστηρίζουν αποκλειστικά τη μία ή την άλλη από αυτές τις αντίθετες πολιτικές ιδεολογίες. Ωστόσο, ο Όργουελ βρήκε μια λέξη για να περιγράψει και αυτό. Η “διπλή σκέψη” ή αλλιώς “doublethink” ήταν η ικανότητα να διατηρεί κανείς ταυτόχρονα δύο αντιφατικές πεποιθήσεις στο μυαλό του και να τις αποδέχεται και τις δύο. Η διπλή σκέψη χαρακτηρίζει συχνά τους φιλελεύθερους που υποκύπτουν σε ανελεύθερους πειρασμούς, υπό την πίεση των γεγονότων ή των αναγκών της εξουσίας. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, ότι ένας ασήμαντος φιλελεύθερος είναι καλύτερος από έναν ανελεύθερο και αποφασισμένο πολιτικό. Ωστόσο, καταλήγει ο Zielonka για τους ανελεύθερους η στρατηγική είναι, όπως το έθεσε ο Όργουελ, “να διαλύεις τα ανθρώπινα μυαλά σε κομμάτια και να τα συναρμολογείς ξανά σε νέα σχήματα της δικής σου επιλογής”.
Αυτή είναι η νέα κανονικότητα στην ευρωπαϊκή πολιτική.
Πηγή: tvxs.gr μέσω Social Europe και IPS-Journal
