*Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου –
Η αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία ασθενεί και χάνει έδαφος στην εμπιστοσύνη των πολιτών, έστω κι αν παραμένει το δημοφιλέστερο σύστημα διακυβέρνησης στον κόσμο.
Κι αυτό το εύρημα της μεγάλης δημοσκόπησης του διεθνούς ινστιτούτου ερευνών Pew, σε 24 χώρες όλων των ηπείρων και σε δείγμα πάνω από 30.000 ατόμων ίσως αποτελεί τη βασική εξήγηση της ανόδου της Ακροδεξιάς σε πολλές χώρες του πλανήτη και της αντίστοιχης επιρροής των ακροδεξιών σχημάτων στην Ελλάδα, που εμφανίζουν μια αισθητή δυναμική εν όψει των ευρωεκλογών του Ιουνίου και στις εγχώριες δημοσκοπήσεις. Φυσικά εξηγεί και τα τεράστια ποσοστά αποχής και αποστασιοποίησης από την πολιτική διαδικασία.
Η έρευνα του Pew είναι ένα μικρό πανόραμα του κόσμου, που αποτυπώνει μεταξύ άλλων το πολιτικό και ιδεολογικό τραύμα που άφησαν στην κοινωνία και στα πολιτικά συστήματα η πανδημία και η αντίδραση των κυβερνήσεων. Και αποκαλύπτει ένα ανησυχητικά διευρυνόμενο κενό πολιτικής εκπροσώπησης στις 24 χώρες-κοινωνίες που περιελήφθησαν στην παγκόσμια δημοσκόπηση, την πρώτη του είδους από το 2017 που είχε πραγματοποιηθεί η προηγούμενη, από το ίδιο διεθνές ινστιτούτο ερευνών. Τρία κεντρικά ευρήματα της έρευνας του Pew είναι χαρακτηριστικά:
● Το 59% των πολιτών στις 24 χώρες είναι δυσαρεστημένοι με τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας τους.
● Το 74% πιστεύει ότι οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι δεν ενδιαφέρονται για το τι σκέφτονται άνθρωποι σαν αυτούς.
● Το 42% λέει ότι κανένα πολιτικό κόμμα στη χώρα του δεν εκπροσωπεί τις απόψεις του.
Ποιος, άραγε, θα καλύψει το αβυσσαλέο πολιτικό κενό του 42%; Πιθανότατα η Ακροδεξιά, η οποία με τις πάμπολλες, οβιδιακές μεταμορφώσεις της δηλώνει έτοιμη και πρόθυμη να κάνει κάθε δυνατή προσαρμογή για να παίξει τον ρόλο αυτό. Αλλά αυτό δεν είναι μια αυθόρμητη επιλογή των Αμερικανών, των Ευρωπαίων ή των Ελλήνων πολιτών. Προκύπτει ως πιθανότητα -ή ως απειλή- από τη σαφή υποχώρηση της εμπιστοσύνης στην κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Παρότι οι αποκλίσεις και οι διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα είναι μεγάλες, οι «μέσοι όροι» στις 24 δημοκρατίες που εξετάζονται στην έρευνα είναι χαρακτηριστικοί των τάσεων: 77% πιστεύει ακόμη ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι «καλό σύστημα» (έναντι 20% που πιστεύει το αντίθετο), αλλά 70% προτιμούν συστήματα «άμεσης δημοκρατίας», 58% θέλουν διακυβέρνηση από «ειδικούς και τεχνοκράτες», 26% θεωρούν ότι χρειάζεται ένας «ισχυρός ηγέτης» και 15% προτιμούν ακόμη και μια στρατιωτική διακυβέρνηση, ήτοι χούντα!
Σε όλες τις χώρες έχει πέσει, από το 2017 όταν έγινε η προηγούμενη παγκόσμια έρευνα, το ποσοστό των πολιτών που θεωρεί την αντιπροσωπευτική δημοκρατία «πολύ καλό σύστημα διακυβέρνησης», με πιο εντυπωσιακή την πτώση στην Κένυα (από το 42% το 2017 στο 29% το 2023), αλλά και στη Σουηδία (από 54% στο 41%). Αλλά ανησυχητική είναι η πτώση και στην Ελλάδα: από 31% σε 25%.
Στον αντίποδα, φαίνεται ότι κερδίζει αξιοσημείωτα έδαφος η προτίμηση στην αυταρχική, συγκεντρωτική διακυβέρνηση (ηγεσία με πλήρη ανεξαρτησία από κοινοβούλιο και δικαστήρια). Στην Ινδία του Μόντι το ποσοστό έχει αυξηθεί από το 55% του 2017 στο 67% την άνοιξη του 2023. Αλλά και στη Γερμανία του Σολτς δεν είναι αμελητέα η αύξηση από το 6% στο 16% ως προς την προτίμηση στην «ενός ανδρός αρχή».
Στην Ελλάδα η «αυταρχική ηγεσία» συγκεντρώνει την (θερμή έως πολύ θερμή) υποστήριξη του 13%. Ομως, πολύ πιο δημοφιλής έχει εξελιχθεί στη χώρα μας η ιδέα της ανάθεσης της διακυβέρνησης σε «ειδικούς» (κυβερνήσεις τεχνοκρατών), αντίληψη που καλλιεργήθηκε έντονα από την τρόικα στη διάρκεια των μνημονίων (κυβέρνηση Παπαδήμου), ενώ αποτέλεσε και ένα ευρύτατο πείραμα στη διάρκεια της πανδημίας από την κυβέρνηση Μητσοτάκη: το 31% που το 2017 θεωρούσαν καλές τις «κυβερνήσεις τεχνοκρατών» το 2023 εκτινάχθηκε στο 56%. Βεβαίως, στη Γερμανία και την Ισπανία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι ακόμη υψηλότερα, 61% και 65% αντίστοιχα.
Ανησυχητικά υψηλό, 15%, είναι το ποσοστό των πολιτών στις 24 χώρες που θεωρούν «καλή ή πολύ καλή» μια στρατιωτική διακυβέρνηση, με την Ελλάδα να καταγράφει το μεγαλύτερο ποσοστό (17%) στην Ευρώπη, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο. Μάλιστα, οι υποστηρικτές μιας «χούντας» υπερδιπλασιάστηκαν από το 2017 (καταγράφονταν στο 8%).
Περισσότερες θέσεις ευθύνης σε γυναίκες και νέους, όχι σε επιχειρηματίες και συνδικαλιστές
Τι θα μπορούσε να βελτιώσει τη λειτουργία της δημοκρατίας στις χώρες τους, για την οποία εκφράζεται τόση δυσφορία και απογοήτευση; Υπάρχει μια ποικιλία απαντήσεων των πολιτών στο ερώτημα αυτό. Για παράδειγμα:
● Το 50% των πολιτών στις 24 χώρες και το 51% στην Ελλάδα πιστεύουν ότι η κατάσταση θα βελτιωνόταν αν εκλέγονταν περισσότερες γυναίκες. Φυσικά, οι ίδιες οι γυναίκες το πιστεύουν αυτό σε ποσοστό 61% στη χώρα μας, έναντι 42% των ανδρών.
● To 46% πιστεύει ότι η δημοκρατία θα βελτιωνόταν αν εκλέγονταν περισσότεροι αξιωματούχοι από φτωχότερα κοινωνικά στρώματα. Στην Ελλάδα αυτό το πιστεύει το 62%. Αυτή την πεποίθηση έχει το 70% των αριστερών, το 63% των κεντρώων αλλά και το 58% των δεξιών.
● Το 46% στις 24 χώρες θεωρεί αναγκαία την εκλογή περισσότερων νέων στα δημόσια αξιώματα. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 63%.
● Στον αντίποδα των δύο παραπάνω ευρημάτων, μόνο το 33% των ερωτηθέντων στις 24 χώρες θεωρούν ότι η ποιότητα της δημοκρατίας θα βελτιωθεί αν εκλεγούν περισσότεροι επιχειρηματίες. Στην Ελλάδα το ποσοστό είναι 31%, ενώ μεταξύ όσων τοποθετούνται στην Αριστερά μόλις το 11% συμμερίζεται την άποψη (έναντι 32% των κεντρώων και 39% των δεξιών).
● Ακόμη λιγότεροι, το 30% (τόσο στις 24 χώρες όσο και στην Ελλάδα), πιστεύουν ότι η δημοκρατία θα βελτιωθεί αν εκλεγούν στην κεντρική πολιτική περισσότεροι συνδικαλιστές. Οι αριστεροί ψηφοφόροι, όμως, το υποστηρίζουν αυτό σε ποσοστό 53%.
●Το 23% παγκοσμίως και το 29% στη χώρα μας θεωρούν παράγοντα βελτίωσης της δημοκρατίας την εκλογή περισσότερων θρησκευόμενων ατόμων. Μεταξύ των δεξιών ψηφοφόρων το ποσοστό ανεβαίνει στο 41%, όπως και μεταξύ των θρησκευόμενων πολιτών (39%). Η απροσδόκητη επιτυχία του κόμματος Νίκη στις τελευταίες εκλογές, η δημοσκοπική άνοδος της Ελληνικής Λύσης και ο ανταγωνισμός με τον τρίτο ακροδεξιό πόλο στην υπεράσπιση της «ορθόδοξης» ταυτότητας των νεοελλήνων αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την αυξανόμενη θρησκευτική τάση.
Πολίτες σε κενό εκπροσώπησης
Η υποχώρηση της εμπιστοσύνης στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και την αποτελεσματικότητά της, πάντα κατά την έρευνα του Pew, έχει προφανώς την εξήγησή της στη δυσαρέσκεια για τις πολιτικές που εφαρμόζονται και στην αίσθηση ότι «οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι δεν νοιάζονται» για τους πολίτες. Στους 31.000 πολίτες των 24 χωρών της έρευνας το ποσοστό όσων αισθάνονται έτσι για τους εκπροσώπους τους είναι 74%, και η Ελλάδα είναι με 81% στην πρώτη τετράδα, ελάχιστα κάτω από Ισπανία (85%), ΗΠΑ και Αργεντινή (από 83%).
Το προηγούμενο εύρημα, που εκφράζει το κενό εκπροσώπησης, ενισχύεται από το αμέσως επόμενο: στις 24 χώρες της έρευνας το 42% κατά μέσο όρο δηλώνει ότι δεν υπάρχει τουλάχιστον ένα κόμμα στη χώρα του που να αισθάνεται ότι εκπροσωπεί την οπτική του. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 41%, αλλά έχουν ενδιαφέρον οι διαφοροποιήσεις στην κλίμακα Δεξιάς-Αριστεράς: μόνο το 55% όσων δηλώνουν αριστεροί και το 52% όσων αισθάνονται κεντρώοι βλέπουν να τους εκφράζει ένα τουλάχιστον κόμμα, έναντι 70% δεξιών που βρίσκουν τουλάχιστον μία κομματική ομπρέλα.
Συνολικά, το ισοζύγιο ικανοποίησης-δυσφορίας από τη δημοκρατία στις 24 χώρες είναι αρνητικό: 59% δεν είναι ικανοποιημένοι από τη λειτουργία της δημοκρατίας στη χώρα τους, 52% νιώθουν το ίδιο για τις εθνικές κυβερνητικές ηγεσίες τους, 58% δηλώνουν το ίδιο για τις αντιπολιτεύσεις τους και 55% για τα κόμματα της χώρας τους (υπό εξέταση τίθενται 87 μείζονες κομματικοί σχηματισμοί σε όλες τις χώρες). Στη χώρα μας τα πράγματα καταγράφονται μάλλον χειρότερα: 71% δηλώνει μη ικανοποιημένο από τη λειτουργία της δημοκρατίας (τέταρτο υψηλότερο ποσοστό μετά τη Νότια Αφρική, τη Νιγηρία, τη Γαλλία, ενώ η Ισπανία «ισοψηφεί»). Φυσικά, οι προσεγγίσεις αποκλίνουν ανάμεσα στους ψηφοφόρους της Ν.Δ. και της αντιπολίτευσης: από τους πρώτους, 41% δηλώνουν μη ικανοποιημένοι από τη δημοκρατία, έναντι 84% από τους δεύτερους.
Συνολικά, η χώρα μας καταγράφεται ακριβώς στον μέσο όρο των 27 χωρών στον βαθμό (θερμής ή μετριοπαθούς) προτίμησης στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία (77%), αλλά είναι αισθητά πάνω στην προτίμηση μορφών «άμεσης δημοκρατίας» (στο ερώτημα της έρευνας ουσιαστικά περιγράφονται τα δημοψηφίσματα ως τρόπος λήψης αποφάσεων για μείζονα ζητήματα): το 78% των Ελλήνων θεωρεί καλό τρόπο διακυβέρνησης την «άμεση δημοκρατία» (έναντι 70% του μ.ό. των 24). Μάλιστα η «άμεση δημοκρατία» προτιμάται από τη συντριπτική πλειονότητα (84%) εκείνων που νιώθουν πως «οι αιρετοί πολιτικοί δεν νοιάζονται γι’ αυτούς».
Τι «έβρισκε» το Pew για την Ελλάδα την άνοιξη 2023
Αν και η έρευνα έγινε την άνοιξη του 2023, δηλαδή πριν από τις εκλογές που έφεραν συντριπτική νίκη για τη Ν.Δ., έχουν ενδιαφέρον τα επιμέρους ευρήματα για τη χώρα μας, που σε μεγάλο βαθμό «κουμπώνουν» με το εκλογικό αποτέλεσμα και τις εξελίξεις που έφερε.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης συγκέντρωνε 43% θετικές γνώμες και 56% αρνητικές. Την υψηλότερη δημοφιλία μεταξύ των Ευρωπαίων πρωθυπουργών συγκέντρωνε η Μελόνι, με 57%.
Στην αντιπολίτευση, ο μεν Αλέξης Τσίπρας συγκέντρωνε 22% θετικές γνώμες και 76% αρνητικές, ο δε Νίκος Ανδρουλάκης 30% θετικές και 61% αρνητικές.
Μεταξύ των κομμάτων, θετικά εκφράζονταν οι ερωτώμενοι κατά 41% για τη Ν.Δ., κατά 30% για το ΠΑΣΟΚ, κατά 22% για τον ΣΥΡΙΖΑ και κατά 18% για την Ελληνική Λύση. Διευκρινίζεται ότι για λόγους που δεν είναι σαφείς από άποψη μεθοδολογίας η έρευνα του Pew δεν έχει περιλάβει το ΚΚΕ στα υπό εξέταση κόμματα.
Πηγή: efsyn.gr
