Δριμεία κριτική ασκείται τόσο από τα δεξιά (ΝΔ) όσο και «από τα αριστερά» του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ (ΜέΡΑ25, ΚΚΕ) για το «Χρηματιστήριο Ενέργειας» που νομοθέτησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, σε μια προσπάθεια να βρεθεί ο «ένοχος» για την οξύτατη κρίση ακρίβειας στην ενέργεια και ειδικότερα στο ρεύμα που βιώνει τόσο η ελληνική κοινωνία όσο και η οικονομία.
Διανύουμε πλέον τον όγδοο μήνα ακραίας ακρίβειας, μιας κρίσης που χαρακτηρίστηκε παροδική τον Σεπτέμβριο του 2021, η οποία όμως λαμβάνει πλέον μόνιμα χαρακτηριστικά και επιτείνεται ιδιαιτέρως από την ουκρανική κρίση.
Πολλά στελέχη της κυβέρνησης, σε μια προσπάθεια να αποποιηθούν των ευθυνών τους, βρίσκουν χρήσιμο να υπενθυμίζουν ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θεσμοθέτησε το νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας του Χρηματιστηρίου Ενέργειας με τους νόμους 4425/2016 και 4512/2018, το ΚΚΕ και το ΜέΡΑ25 συμφωνούν λέγοντας ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δημιούργησε το Χρηματιστήριο Ενέργειας και συνεπώς έχει και αυτός ευθύνες για τη σημερινή κρίση. Πρέπει να είναι από τα λίγα σημεία στα οποία συμφωνούν ΝΔ, ΚΚΕ και ΜέΡΑ25.
Είναι πράγματι έτσι; Ο ΣΥΡΙΖΑ φταίει για αυτό που συμβαίνει σήμερα και τι είναι το περιβόητο Χρηματιστήριο Ενέργειας;
Το Χρηματιστήριο Ενέργειας λειτουργεί στο πλαίσιο του Μοντέλου-Στόχου (Target Model), του νέου μοντέλου της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, σε εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Κανονισμών και Οδηγιών για την ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Το Μοντέλο-Στόχος (Target Model) προσδιορίζει τις ελάχιστες απαιτούμενες προδιαγραφές που θα πρέπει να ακολουθήσουν οι επιμέρους εθνικές αγορές ανά την Ευρώπη, και η ελληνική, ώστε να διαμορφώσουν μια κοινή αρχιτεκτονική λειτουργίας η οποία θα οδηγήσει ακολούθως στη σύζευξη των αγορών της ΕΕ και στην ενθάρρυνση ανοικτού και δίκαιου ανταγωνισμού προς το συμφέρον του τελικού καταναλωτή.
Το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει τέσσερις επιμέρους αγορές:
– Την Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day-Ahead Market) αφορά σε συναλλαγές αγοράς και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας με υποχρέωση φυσικής παράδοσης την επόμενη μέρα (spot)
– Την Ενδοημερήσια Αγορά (Intra-Day Market) όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να υποβάλουν προσφορές αγοράς και πώλησης κατά την ημέρα φυσικής παράδοσης (spot)
– Την Αγορά Εξισορρόπησης (Balancing Market). Πρόκειται στην ουσία για την αγορά που εξισορροπεί την προσφορά με τη ζήτηση και τις απώλειες.
– Την Προθεσμιακή Αγορά όπου διαπραγματεύονται Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης με φυσική παράδοση. Πρόκειται για ανταλλαγή δηλαδή διμερώς ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας μεσοπρόθεσμα, μήνας, τρίμηνο, εξάμηνο, έτος σε συμφωνημένη ποσότητα και τιμή. Ουσιαστικά δεν λειτουργεί στην ελληνική αγορά.
Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΕΧΕ) είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία των τριών αγορών (Επόμενης Ημέρας, Ενδοημερήσια, Προθεσμιακή), ενώ ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) είναι υπεύθυνος για την Αγορά Εξισορρόπησης.
Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) είναι υπεύθυνη για την παρακολούθηση και εποπτεία της αγοράς ενέργειας (ν. 4001/2011) καθώς και σύμφωνα με διάταξη του νόμου 4425/2016 η ΡΑΕ απέκτησε τη δυνατότητα να επιβάλει ρυθμιστικά μέτρα και όρους σε επιχειρήσεις που ασκούν Ενεργειακές Δραστηριότητες, με σκοπό τη διασφάλιση της εφαρμογής των διατάξεων της εσωτερικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας, την ύπαρξη συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού και εν γένει την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.
Στο πλαίσιο αυτό, η ΡΑΕ ασκεί τις εξουσίες διεξαγωγής ερευνών και συνεργάζεται ιδίως με την Επιτροπή Ανταγωνισμού και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, καθώς και άλλες Αρχές που είναι αρμόδιες για την άσκηση εποπτείας στο χρηματοπιστωτικό τομέα.
Η ΡΑΕ δεν είδε κάτι ύποπτο
Αυτά λοιπόν προβλέπει η θεωρία και τα φρικτά νομοθετήματα της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Ας δούμε τώρα τι συνέβη και συνεχίζει να συμβαίνει στην πράξη:
Η έναρξη λειτουργίας της νέας αυτής δομής της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας του Μοντέλου-Στόχου (Target Model) τον Νοέμβριο του 2020 έγινε, όπως αποδεικνύεται τον ενάμιση χρόνο εφαρμογής της, χωρίς επαρκή προετοιμασία και έλεγχο αλά ΝΔ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πάρτι που έγινε στην αγορά, λόγω απουσίας ελέγχου, ήταν ότι την πέμπτη εβδομάδα εφαρμογής του Μοντέλου-Στόχου εκτοξεύτηκε το κόστος της Αγοράς Εξισορρόπησης. Από τα 19,74 ευρώ/MWh που ήταν την προηγούμενη εβδομάδα «σκαρφάλωσε» στα 41,79 ευρώ/MWh, ενώ χωρίς καμία ρυθμιστικού ή άλλου χαρακτήρα παρέμβαση την επόμενη ακριβώς εβδομάδα (6η εβδομάδα) έπεσε στα 8,48 ευρώ/MWh. Αυτή η εκτίναξη προσέφερε όμως αδικαιολόγητα κέρδη δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ στους καθετοποιημένους παραγωγούς που συμμετέχουν στην εν λόγω αγορά, δεδομένου ότι οι ΑΠΕ, η απόκριση ζήτησης και η αποθήκευση δεν συμμετέχουν ακόμη στην εξισορρόπηση.
Η ΡΑΕ δεν είδε κάτι ύποπτο σε αυτήν τη συμπεριφορά και θεώρησε νόμιμα τα κέρδη ενώ, στην περίπτωση που πρόκειται για εναρμονισμένη πρακτική που προκύπτει από συνεννόηση των τεσσάρων εταιρειών που συμμετέχουν στην αγορά, και η ΔΕΗ, πρόκειται για παράνομα κέρδη εις βάρος φυσικά των καταναλωτών.
Από τους πρώτους κιόλας μήνες λειτουργίας της νέας δομής της αγοράς, η ΕΒΙΚΕΝ που εκπροσωπεί την ενεργοβόρο βιομηχανία καταγγέλλει δημόσια ότι υπάρχει χειραγώγηση τιμών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και στην ουσία λειτουργία καρτέλ, στο οποίο επίσης συμμετέχει η μέχρι πρότινος δημόσια ΔΕΗ.
Και πάλι οι αρμόδιες Αρχές ΡΑΕ και Επιτροπή Ανταγωνισμού κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά σε αυτές τις καταγγελίες.
Το γεγονός ότι δεν λειτουργεί η προθεσμιακή αγορά, δεν συνάπτονται διμερή συμβόλαια, έχει ως αποτέλεσμα οι εξωφρενικές τιμές χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας που βλέπουμε στην spot αγορά να μετακυλίονται πλήρως (100%) στη λιανική, κάτι που δεν συμβαίνει στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπως φαίνεται στον Πίνακα.
Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου αυτοί οι μηχανισμοί λειτουργούν, οι επιπτώσεις της κρίσης είναι πιο διαχειρίσιμες, καθώς οι τιμές χονδρικής που διαμορφώνονται καθημερινά στις αγορές, δηλαδή στο Χρηματιστήριο Ενέργειας επηρεάζουν μόνο σε ένα μικρό ποσοστό το τιμολόγιο λιανικής.
Υπάρχουν προβλήματα, αλλά και λύσεις
Υπάρχουν φυσικά σημαντικά δομικά προβλήματα/στρεβλώσεις στη λειτουργία του Μοντέλου-Στόχου (Target Model), όπως είναι ότι η μέση τιμή ηλεκτρικής ενέργειας για μία ημέρα καθορίζεται από την Οριακή Τιμή Συστήματος (ΟΤΣ) που είναι η ακριβότερη προσφορά, από την ακριβότερη μονάδα που σήμερα είναι οι μονάδες φυσικού αερίου για να καλύψει την τελευταία ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται το σύστημα.
Πολλοί, απέναντι στην απροθυμία της κυβέρνησης να παρέμβει στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας για να μειώσει τις τιμές, τους οκτώ και πλέον μήνες της πρωτόγνωρης εκτόξευσής τους, άρχισαν να μιλούν για κατάργηση του Μοντέλου-Στόχου (Target Model) δεδομένων και των έκτακτων συνθηκών που δημιουργεί η ακρίβεια στην ενέργεια και επιτείνεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Είναι γεγονός ότι οι έκτακτες συνθήκες επιβάλλουν και έκτακτες λύσεις. Παρότι στην Ελλάδα η κυβέρνηση αποφάσισε να δώσει μόνο κάποια επιδότηση, που σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει τις αυξήσεις, οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν την ίδια αρχιτεκτονική, έχουν προχωρήσει σε παρεμβάσεις στην αγορά με πολλούς τρόπους. Είτε με πλαφόν στην τιμή χονδρικής ή λιανικής ή, όπως έκανε η Ρουμανία, στη θέσπιση της υποχρεωτικότητας σύναψης διμερών συμβολαίων για να πέσουν οι τιμές.
Ο Μακρόν, που δεν μπορεί να θεωρηθεί σοσιαλιστής, μίλησε τον Μάρτιο για περαιτέρω εθνικοποίηση/κρατικοποίηση της EDF που κατέχει το 78% της λιανικής αγοράς και δήλωσε πρόσφατα ότι μεσούσης της κρίσης το κράτος πρέπει να ανακτήσει τον έλεγχο της αγοράς ενέργειας. Παράλληλα η κατά 88,3% κρατική, γαλλική EDF που έχει αντίστοιχη με τη ΔΕΗ δεσπόζουσα θέση στην αγορά, εφάρμοσε 4% πλαφόν στην αύξηση του κόστους ρεύματος και, για να αντισταθμίσει τη ζημιά, προχωρά σε αύξηση κεφαλαίου. Στην Ελλάδα η επιλογή της κυβέρνησης ήταν να παραδώσει την πλειοψηφία της ΔΕΗ σε ιδιώτες εν μέσω κρίσης μέσω αύξησης μετοχικού κεφαλαίου και να επιτρέπει στη ΔΕΗ να κερδοσκοπεί αντί να στηρίζει τους καταναλωτές.
Την προηγούμενη εβδομάδα η Ισπανία και η Πορτογαλία κατέθεσαν πρόταση στην Κομισιόν που αποτρέπει την εξάρτηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας από τις εξαιρετικά υψηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων, ιδιαιτέρως του φυσικού αερίου, μειώνει κατά τουλάχιστον 30% τις τιμές, δεν έχει καμία δημοσιονομική επίπτωση και δεν διαταράσσει την αγορά και μπορεί να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα.
Είναι σαφές ότι γίνεται κι αλλιώς, εάν όμως υπάρχει πολιτική βούληση, εάν η ΔΕΗ επιτελεί τον κοινωνικό και αναπτυξιακό της ρόλο και δεν θα συμμετέχει αλλά θα σπάει το καρτέλ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και με εποπτικές Αρχές που ασκούν τις ελεγκτικές τους αρμοδιότητες.
Η κυβέρνηση, μετά την πρόταση των Ιβηρικών χωρών, μετά τις προτάσεις που θα καταθέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάιο και υπό την κοινωνική πίεση ενδεχομένως να συρθεί να παρέμβει στην αγορά αλλά θα έχουμε πληρώσει την απραξία της ήδη πολύ ακριβά.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι: ΡΑΕ, Bruegel.org.
