* Γράφει ο Νίκος Τόσκας – Την 7η Απριλίου 1939 η Ιταλία μετά από σειρά προκλήσεων επιτίθεται στην Αλβανία την οποία καταλαμβάνει σε λίγες μέρες. Τα πρώτα μέτρα άμυνας του ελληνικού χώρου άρχισαν να υλοποιούνται με προ-επιστράτευση τμημάτων και μέτρα επιτήρησης συνόρων.
Στις 4 Μαΐου 1939 κοινοποιήθηκε στις ελληνικές στρατιωτικές μονάδες το σχέδιο επιχειρήσεων (σχέδιο ΙΒ) που ήταν βασικά αμυντικό και αφορούσε την περίπτωση ταυτόχρονης επίθεσης της Ιταλίας και της Βουλγαρίας. Σαν πιθανότερη ιταλική ενέργεια θεωρούνταν εκείνη από την Κορυτσά εναντίον της Θεσσαλονίκης και της Θεσσαλίας. Η εισβολή στην Ήπειρο αντιμετωπιζόταν σαν δευτερεύουσα προσπάθεια, περιορισμένης τοπικής σημασίας. Ο Ελληνικός Στρατός θα άφηνε ολόκληρη της Ήπειρο μέχρι τον Άραχθο-Αλιάκμονα-Βέρμιο. Στο θέατρο επιχειρήσεων προς τη Βουλγαρία το σχέδιο προέβλεπε άμυνα στη τοποθεσία Μπέλες-Νέστος ενώ ανατολικότερα άφηνε ασθενείς δυνάμεις. Το σχέδιο άφηνε την Ήπειρο στη τύχη της και θεωρήθηκε ηττοπαθές.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, εκδόθηκε τροποποιητικό σχέδιο με την ονομασία ΙΒα, το οποίο προέβλεπε άμυνα σχεδόν επί των συνόρων στην τοποθεσία Ελαία (πλησίον χ. Καλπάκι)-ποταμός Καλαμάς.
Στο γενικό θέατρο του πολέμου, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, η Γερμανία επιτέθηκε στην Πολωνία, την 7η Απριλίου επιτέθηκε στη Νορβηγία, την οποία κατέλαβε σε ένα μήνα. Στις 10 Μαΐου επιτέθηκε στο Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο. Σε τέσσερις μέρες καταλήφθηκε η Ολλανδία και σε μια μέρα το Βέλγιο. Στη συνέχεια επιτέθηκαν στη Γαλλία και την κατέλαβαν σε ένα μήνα (22 Ιουνίου). Η Βρετανία είχε μόλις περισώσει μέρος του εκστρατευτικού της σώματος, μετά την καταστροφή της Δουνκέρκης. Στην Αφρική πιεζόταν από τους Ιταλούς.
Τον Οκτώβριο του 1940, η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ δεν είχαν ακόμη αναμιχτεί στη σύρραξη.
Στις 15 Αυγούστου βυθίστηκε από ιταλικό υποβρύχιο το πολεμικό πλοίο «Έλλη» στην Τήνο.
Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου στην Ήπειρο υπήρχαν μόνο οι δυνάμεις της VIIIης Μεραρχίας. Οι τελευταίες οδηγίες που είχαν ήταν να αναχαιτίσουν τον εχθρό στη γραμμή Ελαίας-Καλαμά (γραμμή ΙΒα) ή στη γραμμή του Αράχθου (γραμμή ΙΒ) ή νοτιότερα στην Ακαρνανία. Όπως καταλαβαίνουμε άφηνε όλη την ευθύνη στον διοικητή της μεραρχίας. Κανονικά, στα σχέδια επιχειρήσεων δεν υπάρχουν ή (διαζευκτικά).
Ο υποστράτηγος Κατσιμήτρος Χαράλαμπος επέλεξε τη γραμμή Ελαίας-Καλαμά (πλησίον συνόρων) σαν κύρια τοποθεσία άμυνας. Η μεραρχία των Ηπειρωτών δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τα χωριά της Ηπείρου και να πάει στην Ακαρνανία. Οι διοικητές και οι στρατιώτες της πρώτης γραμμής έσωσαν την κατάσταση και την τιμή της χώρας.
Την 05.30 το πρωί τα ιταλικά τμήματα άρχισαν να επιτίθενται στα ελληνικά φυλάκια πλησιάζοντας την κύρια αμυντική τοποθεσία στο Καλπάκι.
Στις 2 Νοεμβρίου οι Ιταλοί είχαν ολοκληρώσει τις προετοιμασίες τους και επιτέθηκαν στην κύρια τοποθεσία του Καλπακίου και στο ύψωμα Γκραμπάλα. Ομηρικές μάχες έγιναν στο ύψωμα αυτό με διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις και από τις δυο πλευρές.
Η μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» με 10.800 άνδρες επιτέθηκε στο Απόσπασμα Πίνδου. Μια επιστρατευόμενη δύναμη με 2.000 άνδρες και ελάχιστα βαριά όπλα, υπο τον αποταχθέντα στο βενιζελικό κίνημα του 1935 και έναν από τους καλύτερους γνώστες της τακτικής, Συνταγματάρχη Δαβάκη. Ακολούθησε τριήμερη τιτάνια μάχη με τη βοήθεια και των κατοίκων που μετέφεραν πυρομαχικά και εφόδια. Από την 1η Νοεμβρίου αρχίζουν οι ελληνικές αντεπιθέσεις και ανακουφίζεται το Απόσπασμα Πίνδου.
Μέχρι την 13η Νοεμβρίου είχε απελευθερωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού εδάφους.
Από τις 14 Νοεμβρίου ο Ελληνικός Στρατός ανέλαβε γενική αντεπίθεση. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, οφειλόμενες στην υπεροχή του αντιπάλου σε οπλισμό και αεροπορία, με δριμύ χειμώνα και με μεγάλες δυσχέρειες ανεφοδιασμού, τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά.
Στο νότιο τομέα στις 6 Δεκ. κατελήφθη το λιμάνι των Αγ. Σαράντα, στις 8 Δεκ. το Αργυρόκαστρο, στις 5 Δεκ. η Πρεμετή. Στο βόρειο τομέα στις 22 Νοε. κατελήφθη η Κορυτσά.
Μέσα σε ενάμιση μήνα κατόρθωσαν να απωθήσουν τους Ιταλούς από 30 έως 80 χλμ μέσα στο αλβανικό έδαφος. Η έλλειψη τεθωρακισμένων και η διστακτικότητα της ηγεσίας δεν επέτρεψαν την προέλαση σε μεγαλύτερο βάθος.
Την 9η Μαρτίου 1941 οι Ιταλοί εκτόξευσαν την «Εαρινή» επίθεση η οποία αντιμετωπίσθηκε με επιτυχία για τις ελληνικές δυνάμεις και τελικά εκφυλίστηκε την 15 Μαρτίου.
Την 6η Απριλίου 1941 εκδηλώθηκε η γερμανική επίθεση. Υπήρξαν ηρωικοί αγώνες στα Οχυρά αλλά την τρίτη ημέρα της γερμανικής επίθεσης δημιουργήθηκε κρίσιμη κατάσταση λόγω κατάρρευσης της γιουγκοσλαβικής αντίστασης και συμφωνήθηκε ανακωχή και κατάπαυση του πυρός. Παρά τις εντολές του Αρχιστρατήγου Παπάγου υπογράφτηκε συνθηκολόγηση από τον Αντιστράτηγο Τσολάκογλου και τους Γερμανούς την 20 Απριλίου.
Ακολούθησαν τα δεινά της κατοχής αλλά και το έπος της Εθνικής Αντίστασης.
Οι απώλειες κατά τον Ελληνοιταλικό και Ελληνογερμανικό πόλεμο ανέρχονται σε 79.743 (13.325 νεκροί, 62.663 τραυματίες εκ των οποίων 25.000 παγόπληκτοι, 1.290 αγνοούμενοι και 2.465 αιχμάλωτοι στο πεδίο μάχης).
Αφιερωμένο στη μνήμη του πατέρα μου Στέφανου Τόσκα: Από την πρώτη ημέρα του πολέμου στη πρώτη γραμμή με την VIII Μεραρχία των Ηπειρωτών. Τραυματίσθηκε ημέρα της γιορτής του (27 Δεκεμβρίου) με διαμπερές τραύμα στη κνήμη ενώ άλλες εφτά σφαίρες τρύπησαν μόνο τη χλαίνη. Αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και σαμποτέρ στο Γοργοπόταμο.
* Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.
* Πηγή: ieidiseis.gr