Το νέο βιβλίο του Άγγελου Τσέκερη «Λίγος εμφύλιος ακόμα-Η καραμανλική τρομοκρατία, η δημοκρατική αντίσταση και η Αριστερά, 1958-1963», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Θεμέλιο», εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Ο γνωστός δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Η Αυγή», έκανε σίγουρα αρκετή δουλειά για να προστρέξει στις πηγές που χρειαζόταν για να να παρουσιάσει μια σχεδόν ολοκληρωμένη έκδοση, με πολλές άγνωστες λεπτομέρειες.
«Στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ έκανε τη μεγάλη έκπληξη, καταλαμβάνοντας τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης με ποσοστό 24,42%. Η εντυπωσιακή αυτή επανάκαμψη των ηττημένων του Εμφυλίου, μόλις εννέα χρόνια μετά τη λήξη του, προκάλεσε πανικό στις τάξεις του καθεστώτος. Οι μετεμφυλιακές διώξεις και η τρομοκρατία, που μέχρι τότε έβαιναν αργά αλλά σταθερά προς αποκλιμάκωση, αναζωπυρώθηκαν. Τα Στρατοδικεία ξαναπήραν μπροστά, αδρανοποιημένοι αντισυνταγματικοί νόμοι βγήκαν από τα συρτάρια, η Ασφάλεια, η Χωροφυλακή κα τα ΤΕΑ εξαπολύθηκαν στο κυνήγι προοδευτικών πολιτών», αναφέρεται χαρακτηριστικά, μεταξύ άλλων, στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.
Το iEidiseis.gr, με την άδεια του εκδότη και του συγγραφέα, δημοσιεύει σήμερα ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Άγγελου Τσέκερη, που αναφέρεται στο διώξεις των βιβλίων, με τίτλο «Κυνηγώντας τα βιβλία»:
ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ του 1958 ο υφυπουργός Ασφαλείας, Καλατζής, εξέδωσε εγκύκλιο σχετικά με τις ισχύουσες συνταγματικές και ποινικές διατάξεις που αφορούσαν την έκδοση βιβλίων, εφημερίδων, περιοδικών και κάθε είδους εντύπων. Επί της ουσίας, ο Καλατζής αναλάμβανε να υπενθυμίσει τι προέβλεπαν επί του θέματος οι αναγκαστικοί εμφυλιακοί νόμοι, που κατά το προηγούμενο διάστημα είχαν, σταδιακά, ατονήσει. Αφορμή για την έκδοση της εγκυκλίου ήταν μια αστυνομική αναφορά, που εκτιμούσε ότι το ΚΚΕ είχε ιδρύσει 40 εκδοτικές επιχειρήσεις μόνο στην Αθήνα, με στόχο να κάνει κομμουνιστική προπαγάνδα. Για τα βιβλία που μπορούσαν να θεωρηθούν επικίνδυνα, προβλεπόταν η κατάσχεσή τους και η άσκηση δίωξης εναντίον του εκδότη και του συγγραφέα. Προληπτική λογοκρισία δεν υπήρχε, και, άλλωστε, δεν χρειαζόταν: η Ασφάλεια προτιμούσε να αφήσει ένα βιβλίο να εκδοθεί και, στη συνέχεια, να κατάσχει τα ήδη τυπωμένα αντίτυπα, προκαλώντας, έτσι, μεγάλη οικονομική ζημιά στον εκδότη. Αντίθετα, για την έκδοση εφημερίδων, περιοδικών και κάθε άλλου είδους εντύπων, χρειαζόταν εκ των προτέρων ειδική άδεια της Διεύθυνσης Τύπου. Η εγκύκλιος όριζε ότι τα αστυνομικά όργανα ήταν υποχρεωμένα να αναφέρουν στον εισαγγελέα κάθε παράβαση που διαπίστωναν, και εφιστούσε ιδιαίτερα την προσοχή τους για τα έντυπα που εξέδιδαν οι ξένες πρεσβείες και τα οποία δεν εξαιρούνταν από τα συγκεκριμένα μέτρα.
Η λογική του μετεμφυλιακού κράτους αντιμετώπιζε τα βιβλία με προοδευτικές ιδέες ως όχημα για τη διάδοση της κομμουνιστικής προπαγάνδας. Στο στόχαστρο δεν ήταν μόνο ο Μαρξ, αλλά και συγγραφείς όπως ο Ζολά, ο Βίκτωρ Ουγκώ ή ο Κάρολος Ντίκενς. Υπήρχαν όμως και οικονομικοί λόγοι που υποκινούσαν αυτό το κυνηγητό. Πολλοί αριστεροί, αδειούχοι εξόριστοι και αποφυλακισμένοι, είχαν βρει καταφύγιο στον χώρο των εκδόσεων, όπου δούλευαν ως μεταφραστές, επιμελητές και πλασιέ. Οι αριστεροί διάβαζαν πολύ. Και η ευρεία εμπλοκή της Αριστεράς με το βιβλίο είχε δημιουργήσει μια εκδοτική άνοιξη, μέσα σε ένα περιβάλλον όπου προηγουμένως κυριαρχούσαν τα ελαφρά αναγνώσματα και τα περιοδικά με αστυνομικές ιστορίες. Τα μέτρα είχαν στόχο να πλήξουν οικονομικά όλους αυτούς τους ανθρώπους και τις οικογένειές τους.
Το 1961, η Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών και Νήσων εξέδωσε με εγκύκλιο έναν κατάλογο περίπου 35 βιβλίων, των οποίων απαγόρευε την κυκλοφορία μέσα στα στρατόπεδα, και τα οποία συνιστούσε στους στρατιωτικούς να μην αγοράζουν. Το κριτήριο με το οποίο τα βιβλία αυτά είχαν κριθεί ως επικίνδυνα, ήταν το ότι η Αυγή είχε προαναγγείλει την έκδοσή τους. Ο κατάλογος είναι ενδεικτικός της παράνοιας που διακατείχε τους μηχανισμούς της εθνικοφροσύνης: Γράμματα στην Ραχήλ του Κωστή Παλαμά, Το Θούριον, Δίκαια Ανθρώπου και το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου, Προσευχή στην Ακρόπολη του Ερνέστου Ρενάν, «Βασική Βιβλιοθήκη της Παγκόσμιας Κλασσικής Λογοτεχνίας», Ένα σχέδιον οικονομικής – κοινωνικής αλληλεγγύης του πρώην βουλευτή της ΕΡΕ, εφοπλιστή Ανδρέα Λαιμού, Γενική Ογκολογία του Ν. Ν. Πετρόφ, Η Απόφασις της Νυρεμβέργης του Δ. Περδίκη, Τα αισθήματα μειονεκτικότητος του Α. Ασπιώτη, Τα Φλογισμένα Χρόνια του Τάσου Δήμου, Η Ήπειρος του Α. Πανόπουλου, Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο του Δ. Σταμέλου, Ο Παλαμάς αντιποιητικός του Π. Καραβία, Ο Διγενής Ακρίτας της Γεωργίας Δεληγιάννη. Η εγκύκλιος αυτή, που καταγγέλθηκε με σκληρά λόγια από ολόκληρη την αντιπολίτευση μέσα στη Βουλή, καταδικάστηκε και από τον φιλοκυβερνητικό Τύπο.
Ο Μιχάλης Παπαμαύρος υπήρξε μια εμβληματική μορφή της Παιδαγωγικής. Συνεργάτης του Δελμούζου, είχε πάρει μέρος στην Εθνική Αντίσταση και ήταν αντιπρόσωπος στο Εθνικό Συμβούλιο που συγκλήθηκε στις Κορυσχάδες. Εργάστηκε για την κυβέρνηση του Βουνού σε σημαντικά παιδαγωγικά θέματα, όπως η ανασυγκρότηση της εκπαίδευσης στις απελευθερωμένες περιοχές, η επαναλειτουργία των κλειστών σχολείων, η εκπαίδευση νέων δασκάλων, η συγγραφή των αναγνωστικών. Αργότερα, στην εξορία και τη φυλακή, όπου έμεινε μέχρι το 1952, ασχολήθηκε με τη μόρφωση των πολιτικών κρατουμένων.
Έχοντας φτάσει πλέον τα 71 του χρόνια, το 1961, ο Μιχάλης Παπαμαύρος εξέδωσε με δικούς του πόρους το βιβλίο του Σύστημα Νέας Παιδαγωγικής, το οποίο προωθούσε ο ίδιος σε εκπαιδευτικούς, επισκεπτόμενος τα σχολεία. Οι αρχές τον συνέλαβαν με την κατηγορία ότι είχε προχωρήσει στην έκδοση χωρίς άδεια των αστυνομικών αρχών, γεγονός που συνιστούσε παράβαση του Γ΄ Ψηφίσματος. Κατηγορήθηκε επίσης ότι με το βιβλίο του επεδίωκε «την εφαρμογή ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την βίαιην ανατροπήν του πολιτεύματος και του κρατούντος κοινωνικού συστήματος», κατά παράβαση του ΑΝ 509/47. Ο ίδιος απάντησε ότι ο 509 δεν μπορούσε να έχει εφαρμογή στο έργο του, που ήταν καθαρά επιστημονικό, καθώς και ότι το Γ΄ Ψήφισμα, εκτός από αντισυνταγματικό ήταν πλέον και ανενεργό. Λόγω του κύρους αλλά και της ηλικίας του, η προφυλάκισή του προκάλεσε τεράστια κατακραυγή. Οι αρχές τον κράτησαν για επτά ολόκληρους μήνες στη φυλακή, πριν τον οδηγήσουν σε δίκη και αθωωθεί– όπως ήταν αναμενόμενο –πανηγυρικά. Ο Μ. Παπαμαύρος πέθανε τον επόμενο χρόνο. Τόσο η εγκύκλιος του στρατού με τα απαγορευμένα βιβλία όσο και η δική του περίπτωση αναφέρθηκαν από τον Γιάννη Πασαλίδη και τον Ηλία Ηλιού, σε συνέντευξη προς τους ανταποκριτές του ξένου Τύπου, ως κραυγαλέα παραδείγματα του αυταρχισμού που επιδείκνυε η καραμανλική κυβέρνηση.
Τα προοδευτικά βιβλία κυνηγήθηκαν φυσικά και στα σχολεία, ασχέτως αν η κυκλοφορία τους στο εμπόριο ήταν ελεύθερη. Οι μαθητές και οι μαθήτριες που τα διάβαζαν φανερά, αντιμετώπιζαν αυστηρότατες πειθαρχικές ποινές.
Μια αναφορά της βουλευτή της ΕΔΑ, Βάσως Θανασέκου, προς τον υπουργό Παιδείας καταγράφει την περίπτωση του μαθητή Βασίλη Δημάκη, ο οποίος ήταν τελειόφοιτος στο Γυμνάσιο της Αταλάντης. Ο Δημάκης, παρόλο που η διαγωγή του ήταν άμεμπτη, είχε στοχοποιηθεί στο σχολείο του, επειδή ο πατέρας του ήταν στέλεχος της ΕΔΑ. Έτσι, ο υποδιοικητής Χωροφυλακής Αταλάντης μαζί με τον γυμνασιάρχη του σχολείου, χωρίς να έχει προηγηθεί καμία καταγγελία ή μήνυση και χωρίς να υπάρχει ένταλμα αρμόδιας αρχής, πήγαν στο σπίτι του παιδιού και έκαναν έρευνα στα πράγματά του. Εκεί βρήκαν βιβλία, τα οποία κυκλοφορούσαν ελεύθερα στα βιβλιοπωλεία. Τα βιβλία κατασχέθηκαν ως κομμουνιστικά και ο μαθητής, με απόφαση του συλλόγου καθηγητών, χαρακτηρίστηκε επικίνδυνος και αποβλήθηκε από όλα τα σχολεία της εκπαιδευτικής του περιφέρειας. Όπως σημείωνε η βουλευτής στην καταγγελία της, ο λόγος για τον οποίο τιμωρήθηκε τόσο αυστηρά ο μαθητής, ήταν γιατί στον ελεύθερο χρόνο του διάβαζε ιστορία και φιλοσοφία, αντί να συχνάζει στα σφαιριστήρια.
Ο Δημάκης ζήτησε εγγράφως να του επιστραφούν τα βιβλία του, που είχαν κατασχεθεί παράνομα, και η ενέργειά του αυτή είχε ως αποτέλεσμα να κακοποιηθεί από τα όργανα της Χωροφυλακής.Ο κατάλογος των βιβλίων που του είχαν κατασχεθεί παρατίθεται στο υπόμνημά του: Βίκτωρ Ουγκώ της Αντέλ Ουγκώ, Ο Σημερινός Κόσμος του Αϊνστάιν, Τάδε Έφη Ζαρατούστρας του Νίτσε, Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ρουσώ, Κατηγορώ του Ζολά, Φιλοσοφία και Ιστορία του Ζαν Ζορές, Φιλοσοφία της Επαναστάσεως του Νάσερ, Ιστορίες του Χωριού του Σεραφείμ Τσίτσα, Μοιραίες Στιγμές της Ανθρωπότητας του Στέφαν Τσβάιχ, Ελληνική Φιλοσοφία του Προσώπου του Βασίλη Φράγκου, Ιστορικός Υλισμός και Κριτικός Φιλισταϊσμός του Σ. Σωμερίτη, Φιλοσοφικές μελέτες του Ένγκελς, Βασικά ζητήματα της διαλεκτικής γνωσιοθεωρίας του Μάο Τσετούνγκ, Τα προβλήματα της ζωής και οι νέοι του Δημ. Μαγκριώτη, Σπιναλόγκα του Θέμου Κορνάρου, Ο Στέφαν Τσβάιχ του Λεοπόλδου Στερν, Κλεοπάτρα του Εμίλ Λούντβιγκ, Γραμμένο με την θηλιά στον λαιμό του Γιούλιους Φούτσικ, Άνθρωπος, αυτός ο Γίγας των Μάρσακ Ιλίν και Έλενας Σεγκάλ, Το νησί με τις γυναίκες του Τσβάιχ, Ο μύθος των έργων του Νίκου Κιτσίκη, Οι Φτωχοί του Ντοστογιέφσκι, Εγκαταστάσεις πυραύλων έκδοση της ΕΔΑ, Η Νέα Δημοκρατία του Μάο Τσετούνγκ, Τα Βήματα της Αυγής του Γκίνη, Το Βήμα της Βουλής στην Υπηρεσία του Έθνους έκδοση της ΕΔΑ, Πολιτική Απόφαση της ΕΔΑ, Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως (τεύχος 9), περιοδική έκδοση του Κομνηνού Πυρομάγλου.
Ανάλογη είναι η ιστορία του Νίκου Κωνσταντόπουλου, μαθητή της τελευταίας τάξης στο 8ο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών και γιου τέως αξιωματικού της Αστυνομίας. Ο νεαρός μαθητής, που είχε ήδη μάθει αγγλικά στο Ελληνοαμερικανικό Επιμορφωτικό Ινστιτούτο, είχε ξεκινήσει και μαθήματα ρωσικής γλώσσας στον Ελληνοσοβιετικό Σύνδεσμο. Εκεί βρήκε τα περιοδικά Σοβιετική Ένωση και Νέοι Καιροί, αγγλόφωνες εκδόσεις της σοβιετικής πρεσβείας, οι οποίες κυκλοφορούσαν, φυσικά, απολύτως νόμιμα, ακόμα και στα περίπτερα. Η ενέργειά του να τα δανείσει σε συμμαθητές του προκάλεσε, με απόφαση του συλλόγου καθηγητών, την αποβολή του από όλα τα σχολεία της εκπαιδευτικής του περιφέρειας και τη μείωση της διαγωγής του, για «φιλοσοβιετική προπαγάνδα».
*Του Βασίλη Σκουρή στο ieidiseis.gr