Τα όργανα της ΕΕ κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία την Παρασκευή (15 Δεκεμβρίου) σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, μια νέα δέσμη μέτρων για την ΕΕ που αποσκοπεί στη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των εφημερίδων και την προώθηση του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης.
Ο νέος νόμος θα εισάγει απαιτήσεις για τα μέσα ενημέρωσης να παρέχουν διαφάνεια όσον αφορά την ιδιοκτησία και τη χρηματοδότηση και θα αναγκάσει τις εθνικές κυβερνήσεις να δημιουργήσουν ένα σύστημα εποπτείας που θα εγγυάται τη συντακτική ελευθερία, μεταξύ άλλων και για τα δημόσια μέσα ενημέρωσης. Απαιτεί επίσης ελέγχους στις συγχωνεύσεις και δημιουργεί ένα νέο ευρωπαϊκό παρατηρητήριο που θα επιβλέπει όλα αυτά.
Οι διαπραγματευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της ΕΕ που εκπροσωπεί τις εθνικές κυβερνήσεις και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ξεπέρασαν την Παρασκευή το τελευταίο εμπόδιο: μια συμφωνία σχετικά με τις διατάξεις του νόμου που περιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις διεξάγουν επιχειρήσεις κατά των δημοσιογράφων χρησιμοποιώντας κατασκοπευτικό λογισμικό και άλλες μεθόδους για τον εντοπισμό και την πρόσβαση στις πηγές τους.
Μέχρι την τελευταία στιγμή, υπήρχαν διαφωνίες για το θέμα της προστασίας των δημοσιογράφων από την παρακολούθηση, συμπεριλαμβανομένου του κατασκοπευτικού λογισμικού, με τα κράτη μέλη να πιέζουν για μια αμφιλεγόμενη εξαίρεση για την εθνική ασφάλεια.
Όπως μεταδίδει το POLITICO, αρχικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισήγαγε μια εξαίρεση για τη διερεύνηση ορισμένων εγκλημάτων όπως η τρομοκρατία και η εμπορία ανθρώπων, με πολλές χώρες μέλη της ΕΕ, με επικεφαλής τη Γαλλία, να πιέζουν για μεγαλύτερη εξαίρεση στο όνομα της εθνικής ασφάλειας, ενώ οι ευρωβουλευτές υποστήριξαν ισχυρότερες εγγυήσεις.
«Άκουσα από πολλές πλευρές: δεν μπορεί να υπάρξει κοινός νόμος για τα μέσα ενημέρωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, επειδή δεν υπάρχει ενιαία αγορά μέσων ενημέρωσης. Έχουμε 27 ξεχωριστές αγορές. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αν τα μέσα ενημέρωσης αποτύχουν ως προστάτες της δημοκρατίας σε μία, δύο, τρεις χώρες, θα έχουμε τρομερό πρόβλημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο», δήλωσε η αντιπρόεδρος της Επιτροπής Věra Jourová στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε την πολιτική συμφωνία.
Η πρόταση για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης υποβλήθηκε από την Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2022 σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η συγκέντρωση των μέσων ενημέρωσης και οι περιορισμοί της ανεξαρτησίας των συντακτών σε ορισμένα μέρη της ΕΕ. Συνάντησε μεγάλη αντίσταση από τις εθνικές κυβερνήσεις που φοβήθηκαν ότι ο νόμος θα έπληττε τις εξουσίες τους να εποπτεύουν τον τομέα των μέσων ενημέρωσης.
Προστασία των δημοσιογράφων
Ο νόμος για τα μέσα ενημέρωσης περιλαμβάνει μέτρα που αποσκοπούν στην αποτροπή της παρακολούθησης των δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένων των ελεύθερων επαγγελματιών, μόνο και μόνο επειδή κάνουν τη δουλειά τους και στην προστασία της ταυτότητας των πηγών τους, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη κατασκοπευτικού λογισμικού.
Οι μόνες εξαιρέσεις που διατηρούνται στη συμφωνία αφορούν τις έρευνες των αρχών για έναν προκαθορισμένο κατάλογο σοβαρών εγκλημάτων όπως η τρομοκρατία και η δολοφονία και την προηγούμενη έγκριση από δικαστή ή ανεξάρτητη αρχή. Οι δημοσιογράφοι που θίγονται θα ενημερώνονται εκ των υστέρων και θα μπορούν να προσβάλλουν την παρακολούθηση στο δικαστήριο.
Το πιο αμφιλεγόμενο μέρος αυτού του θέματος ήταν η λεγόμενη εξαίρεση για την εθνική ασφάλεια. Ωστόσο, η αναφορά στην εθνική ασφάλεια αφαιρέθηκε υπέρ της διατύπωσης που αναφέρει ότι ο νόμος σέβεται τις εθνικές αρμοδιότητες των χωρών της ΕΕ, όπως αυτές καθορίζονται στις Συνθήκες.
Μέσα μαζικής ενημέρωσης δημόσιας υπηρεσίας
Η δέσμη μέτρων για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης εισάγει μέτρα για να διασφαλιστεί ότι τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι λειτουργικά ανεξάρτητα από την πολιτική επιρροή, ιδίως με τη θέσπιση εγγυήσεων για την πρόσληψη και την απόλυση των διευθυντικών θέσεων.
Ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης
Η συμφωνία περιλαμβάνει την υποχρέωση των κρατών μελών να αναπτύξουν εθνικές βάσεις δεδομένων για την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης. Ταυτόχρονα, οι ευρωβουλευτές αναγκάστηκαν να αποσύρουν ένα άρθρο που θα εμπόδιζε τα άτομα σε δημόσια καθήκοντα να κατέχουν οποιοδήποτε έντυπο του Τύπου ή ραδιοτηλεοπτική υπηρεσία κατά τη διάρκεια της θητείας τους.
Κρατική διαφήμιση
Ο νόμος για τα μέσα ενημέρωσης επιβάλλει ότι η κατανομή της δημόσιας χρηματοδότησης για την αγορά διαφήμισης θα πρέπει να ακολουθεί διαφανή, αντικειμενικά, αναλογικά και αμερόληπτα κριτήρια που θα είναι διαθέσιμα στο κοινό.
Αρχικά, το Συμβούλιο πίεσε για την εξαίρεση των τοπικών ή περιφερειακών αρχών με λιγότερους από 100.000 κατοίκους. Παρόλα αυτά, οι βουλευτές αντιτάχθηκαν σε αυτό, με την αρχή ότι κινδύνευε να δημιουργήσει ένα σημαντικό κενό όσον αφορά τη διαφάνεια.
Ο συμβιβασμός ήταν ότι αυτοί οι δημόσιοι φορείς θα έπρεπε να δημοσιεύουν μόνο μέρος των πληροφοριών για να αποφευχθεί υπερβολικός διοικητικός φόρτος.
Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να προβλέψουν ουσιαστικούς και διαδικαστικούς κανόνες στα εθνικά τους νομικά πλαίσια που να επιτρέπουν την αξιολόγηση των συγκεντρώσεων στην αγορά των μέσων ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τις διαδικτυακές πλατφόρμες, οι οποίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης και τη συντακτική ανεξαρτησία.
Απαλλαγή των μέσων ενημέρωσης
Το Ευρωκοινοβούλιο πέτυχε διάταξη που απαιτεί από τις διαδικτυακές πλατφόρμες που θεωρούνται “συστημικές” σύμφωνα με την Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) να παρέχουν στα μέσα ενημέρωσης 24ωρη περίοδο χάριτος για την αναστολή των αποφάσεων για τη συγκράτηση του περιεχομένου που επηρεάζουν το συντακτικό τους περιεχόμενο.
Για να επωφεληθούν από αυτή την εγγύηση, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να είναι συντακτικά ανεξάρτητα από πολιτικά κόμματα και ξένες χώρες. Εισήχθη ένα μικρότερο χρονικό πλαίσιο «κατάλληλης χρονικής περιόδου» για τις κρίσεις που προβλέπονται στο πλαίσιο του μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων του DSA.
Είναι σημαντικό ότι αυτή η λεγόμενη εξαίρεση για τα μέσα ενημέρωσης δεν θα ισχύει όταν το περιεχόμενο έχει περιοριστεί ή ανασταλεί για να συμμορφωθεί με τις νομικές απαιτήσεις της ΕΕ σχετικά με το παράνομο περιεχόμενο, τον μετριασμό του συστημικού κινδύνου και την προστασία ανηλίκων.
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης,
Ο νόμος για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης αντικαθιστά την Ευρωπαϊκή Ομάδα Ρυθμιστικών Αρχών για τις Υπηρεσίες Οπτικοακουστικών Μέσων με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης, ένα νέο όργανο που συγκροτείται από τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές των μέσων ενημέρωσης για να διασφαλίσει τη συνεπή εφαρμογή του νόμου, μεταξύ άλλων με την έκδοση γνωμοδοτήσεων με επιρροή σε ευαίσθητα θέματα όπως οι συγκεντρώσεις στην αγορά.
Ένα επίμαχο σημείο γύρω από το Συμβούλιο ήταν η διασφάλιση της ανεξαρτησίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεδομένου ότι η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ θα παρέχει το προσωπικό για τη γραμματεία του. Η γραμματεία θα ενεργεί υπό τις αποκλειστικές οδηγίες του Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων κατά την εκτέλεση των καθηκόντων που απορρέουν από τον παρόντα κανονισμό.
Ωστόσο, νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, η Euractiv ανέφερε πώς εννέα ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας, πίεσαν για τον καλύτερο καθορισμό των διοικητικών καθηκόντων της γραμματείας σε ένα μνημόνιο συμφωνίας, μαζί με άλλα μέτρα που αποσκοπούν στον περιορισμό της επιρροής της Επιτροπής.
