*Του Τάκη Κατσιμάρδου –
Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται από τον τραγικό χαμό του Άρη. Στο μεταξύ ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ έχει εδραιωθεί ως θρύλος και εθνικο-απελευθερωτικό σύμβολο. Έτσι, όπως συχνά συμβαίνει στην ιστορία για σπουδαίες προσωπικότητες , διαφορετικές εποχές τροφοδοτούν τη μορφή και τη δράση τους με δικά τους μηνύματα.
Το μεγαλείο και η τραγωδία του Βελουχιώτη – τραγωδία και μεγαλείο της Εθνικής Αντίστασης και του λαού τις μεταπολεμικές δεκαετίες – έχουν περιγραφεί αναλυτικά από ιστορικούς και μη. Θαυμαστές και εχθρούς.
Από ιστορική άποψη σχεδόν όλα είναι γνωστά γύρω από τη δράση του και ειδικά το θάνατό του το βράδυ του Σαββάτου της 15ης προς τη 16η Ιουνίου 1945. Το ίδιο οι προηγούμενες και επόμενες μέρες του, μαζί με την αποτρόπαιη δημόσια επίδειξη των κομμένου κεφαλιού του στα Τρίκαλα τα κανιβαλικά εικοσιτετράωρα (18- 20 Ιουνίου).
Ο Άρης είναι ένα παντοτινό σύμβολο όχι επειδή δεν ξέρουμε ακριβώς πώς έπεσε, ούτε επειδή εξαφανίστηκαν το κεφάλι και τα οστά του. Αλλά επειδή ακόμη είναι τροφοδότης της αντίστασης. Ενσαρκώνει τον «αντιστασιακό χαρακτήρα» που διέπει τη νεοελληνική ιστορία, όπως θέτει αυτή τη διάσταση ο ιστορικός Ν. Σβορώνος.
Το δυσπρόσιτο σημείο στο φαράγγι του Φάγγου στη Μεσούντα Άρτας, όπου έπεσε, διωκόμενος τότε απ΄ όλους , αποκηρυγμένος από το Κόμμα του το ίδιο, έχει αναδειχθεί εδώ και καιρό ιστορικό μνημείο. Κυνηγημένος και απομονωμένος από παντού ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ βαδίζει συνειδητά προς το θάνατο και την ιστορία. Πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, τόσο οι αντιΕΑΜικές, όσο και οι ΕΑΜικές ηγετικές πολιτικές δυνάμεις, κινούνται στο πλαίσιο ενός …υπερκομματικού συνθήματος: «ούτε γουλιά νερό, ούτε μπουκιά ψωμί στον Άρη!»
Αν και οι περιγραφές για τις ακριβείς συνθήκες του θανάτου του εμφανίζουν μεταξύ τους κάποιες διαφορές δεν υπάρχουν κρίσιμα ερωτηματικά. Δεν συμπίπτουν όλες, βεβαίως, αν αυτοκτόνησε με το πιστόλι του ή με χειροβομβίδα του Τζαβέλα – το πρωτοπαλίκαρο ,που τον συνόδευσε κι αυτός με κομμένο κεφάλι μέχρι το φανοστάτη των Τρικάλων!
Για το γεγονός της αυτοκτονίας και την έκρηξη της χειροβομβίδας όλες οι γνήσιες μαρτυρίες και πηγές συμφωνούν. Γιατί υπάρχουν κι άλλες περιγραφές. Με την αναγέννηση των μελετών για την Εθνική Αντίσταση (και τον Άρη) στα χρόνια της μεταπολίτευσης εμφανίστηκαν αρκετές γραπτές ή προφορικές μαρτυρίες αμφισβητούμενης εγκυρότητας (από διώκτες και φίλους). Ένας βιογράφος σημειώνει ότι «διάβασε και συνάντησε» τόσα πρόσωπα, που εμφανίζονται να σχετίζονται μαζί του, «που ο αριθμός γίνεται εξωφρενικός… Ο μύθος έλκει».
Μόνο οι στρατιωτικές και κρατικές αρχές της εποχής για να εξάρουν το «κατόρθωμα» τους, όταν βρήκαν τα πτώματα, είδαν σκληρές μάχες εκ του συστάδην με το «δήμιο του λαού» και τον «αρχιληστή». Γράφτηκαν εκείνο τον καιρό και αργότερα αμέτρητες αθλιότητες στο πλαίσιο της αντικομουνιστικής υστερίας, μερικές από τις οποίες επαναλαμβάνονται κατά καιρούς. Παρά τις προσπάθειες, όμως, που έχουν καταβληθεί για το ξαναγράψιμο της ιστορίας και την αμαύρωση της προσωπικότητας του Άρη, ο αρχικαπετάνιος της Εθνικής Αντίστασης προβάλλει ακέραιος στην ιστορία. Πρόκειται για μια από τις λίγες ιστορικές πτυχές κατά τις οποίες οι απόπειρες για την ανατροπή της πραγματικότητες και αναθεώρηση της ιστορίας έπεσαν και πέφτουν στο κενό .
«Προφητείες» και ουτοπίες
Οι πολίτες, καταπονημένοι και εξουθενωμένοι από τον πόλεμο και τα όσα ακολούθησαν αμέσως μετά την απελευθέρωση, επιθυμούν την ειρήνευση. Πολλών η καρδιά βρίσκεται με το μέρος του Άρη, ο οποίος μετά τη Βάρκιζα δεν καταθέτει τα όπλα και σκοπεύει να συμπτύξει ένα Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας – το νέο ΕΑΜ- και το νέο ΕΛΑΣ.
Εξωπραγματικές οι επιδιώξεις του τότε – πολύ περισσότερο αργότερα- καθώς οι καθημερινές ανάγκες σ΄ άλλα ωθούν το λαό. Τον όρκο του ΕΛΑΣ -Ν έδωσαν μόλις 90-100 αγωνιστές από το Φεβρουάριο ως τον Ιούνιο του 1945. Ενώ οι θέσεις του ΜΕΑ δεν διασώθηκαν ούτε σε κάποιο γραπτό κείμενο.
Είναι γνωστό με λεπτομέρειες ότι πριν από την αποκήρυξή του έγινε κάποια συζήτηση με την ηγεσία του ΚΚΕ για διαφυγή του στη Γιουγκοσλαβία ή την Αλβανία. Αρνήθηκε να καταφύγει εκεί ζητώντας πολιτικό άσυλο και «χωρίς επίσημα κομματικά χαρτιά», ώστε να καταφέρει να καταθέσει τις απόψεις του. Έτσι βρέθηκε στα ελληνο-αλβανικά σύνορα περιμένοντας μάταια τα κομματικά «χαρτιά».
Παρενθετικά εδώ ας σημειωθεί ότι τουλάχιστον δυο από τις βασικές θέσεις του, όπως τις διατύπωσε και μέσω της κομματικής οδού ήταν «προφητικές»: 1) Η Βρετανία δεν θα διστάσει να επιδιώξει ακόμη και εμφύλιο πόλεμο για να ξεμπερδεύει με την Αντίσταση, 2) Η Σοβιετική Ένωση δεν πρόκειται να εμπλακεί στο «ελληνικό ζήτημα».
Μην παίρνοντας απάντηση στο εύλογο αίτημά του αποφάσισε να επιστρέψει πίσω στη Ρούμελη με τη φράση: «Ας τραβηχτούμε στα μέρη μας. Εκεί θα μπορεί να μας ανάβει κανά καντήλι μάνα και αδελφή».
«Καλή αντάμωση στα γουναράδικα»
Επιγραμματικά, η πορεία του από την απελευθέρωση και τη συμφωνία της Βάρκιζα ως τότε, σφραγίζεται από ένα παροιμιώδη χαιρετισμό προς τους συναγωνιστές του, όπως έχει παραδοθεί: «Γεια σας και καλή αντάμωση στα γουναράδικα!» . Εννοούσε, όπως λέγεται, ότι θα συναντηθούν στα γουναράδικα, όπως οι αλεπούδες, με το τομάρι τους και χωρίς το σώμα τους, στα βυρσοδεψία.
Οι σταθμοί σε αυτή την πορεία αναφέρονται αναλυτικά, με τον ένα ή άλλο τρόπο, από αρκετούς βιογράφους του:
– Για λόγους πειθαρχίας και για να μη διαταραχθεί η ενιαία Αντίσταση υπογράφει το διάταγμα για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ.
-Αρνείται να μεταβεί στην Αθήνα μαζί με την ηγεσία. Λέγεται ότι προοριζόταν για πρόεδρος κάποιας ομοσπονδίας πολεμιστών, δηλ. τιμητική αποστρατεία . Διαμήνυσε ότι «σ’ όποια δουλειά κι αν με βάλετε δε θ’ αποδώσω ποτέ όσα σε στρατό και πόλεμο. Αλώστε, τώρα είναι και έξω από την όρεξή μου καθετί άλλο…».
-Οι προσπάθειές του για «πέρασμα» στη Γιουγκοσλαβία και συνάντηση με τον Ν. Ζαχαριάδη πέφτουν στο κενό. Αντί για απάντηση στα αιτήματά του εισπράττει τη λακωνική πρώτη αποκήρυξή του (11 Ιουνίου): Η ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ «αποφάσισε να καταγγείλει ανοιχτά την ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια).
– Στην πορεία του προς τη Ρούμελη με λίγες δεκάδες άντρες του θα μπει στο μονοπάτι της Μεσούντας απ΄ όπου δεν θα επιστρέψει παρά ως θρύλος.
Ακόμη «κάνει πόλεμο..»
Το άγγελμα για το σκοτωμό συγκλονίζει. Απεσταλμένος δημοσιογράφος στη γενέτειρα του Άρη (Λαμία) δίνει μια συνταρακτική εικόνα: «Είδα με τα μάτια μου ανθρώπους να κλαίνε για τον Άρη. Είδα φωτογραφίες του βαλμένες στα εικονίσματα. Άκουσα γυναίκες και γριούλες να καταριούνται τους φονείς του και να τον αποκαλούν Άγιο. Άκουσα πολλούς να ελπίζουνε ότι δεν πέθανε… Όταν δημοσιεύτηκαν οι φωτογραφίες με τα κρεμασμένα κεφάλια, πένθος απλώθηκε σε όλα τα πρόσωπα…».
Αλλά το λαϊκό παλμό θα «πιάσει» ο Γ. Κοτζιούλας, συναγωνιστής του Άρη, ένα χρόνο αργότερα στο πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε για τον Άρη: «Στην αρχή κανένας δεν θέλησε να πιστέψει το απαίσιο μαντάτο. Για βδομάδες και μήνες έλεγαν πως θα ήταν ψέμα, θα είχε γίνει κάποιο λάθος. Ίσως επίτηδες το έγραψαν οι εφημερίδες για να κρύψουν τη διαφυγή του στο εξωτερικό ή κάτι τέτοιο. Ήταν των αδυνάτων αδύνατο να έχει σκοτωθεί…»
Αλλά και εχθροί του, που γλεντούν με την αναγγελία του θανάτου, απηχώντας αυτή ακριβώς τη λαϊκή αίσθηση αναρωτιούνται: «Τον σκότωσαν; Είναι αλήθεια; Ο κοσμάκης δεν θέλει να το πιστέψη. Το έχει ακούσει πολλές φορές… » Οι ορκισμένοι εχθροί του, πάντως, πανηγυρίζουν:. «Η ελληνική ύπαιθρος αναπνέει. Ένας διαβόητος κακούργος, τον οποίον η κομμουνιστική προπαγάνδα είχεν ηρωοποιήσει… έπαυσεν από του παρελθόντος Σαββάτου να υπάρχη…»
Το συνηθισμένο επικήδειο «αθάνατος» για τον Άρη δεν είναι ένα τυπικό μεταθανάτιο επίθετο. Με μια έννοια ο Άρης ακόμη «κάνει πόλεμο» , μένοντας πιστός στον όρκο του αντάρτη του ΕΛΑΣ να μην παραδοθεί «μέχρι να γίνει ο λαός νοικοκύρης στον τόπο του».
Η μοναδική έκθεση αυτόπτη μάρτυρα
Από τους λιγοστούς συντρόφους του Άρη, που βρέθηκαν αποκομμένοι μαζί του εκείνο το βράδυ της Παρασκευής, τρεις ήταν οι αυτόπτες μάρτυρες που επέζησαν. Ο Βαγγέλης Γκονέζος, ο νεαρός σύνδεσμός του Λέων ( Νικολόπουλος) και ο Έκτορας (Γ. Μαδωνής). Οι μαρτυρίες των δυο τελευταίων παραδίδονται με διηγήσεις βιογράφων του Άρη.
O πρώτος έχει αναφερθεί στα γεγονότα σε συνεντεύξεις και ειδικά στο βιβλίο του «Αρης Βελουχιώτης, μια μεγάλη και τραγική μορφή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα» (μέσα δεκαετίας του 1980).
Υπάρχει και η έκθεσή του προς την ηγεσία του ΚΚΕ τον Αύγουστος του 1955 από την Τασκένδη της ΕΣΣΔ , όπου βρισκόταν μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Εκεί περιέγραφε και τις τελευταίες στιγμές του Άρη.
Το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι το πρώτο και μοναδικό ως τώρα «κομματικό ντοκουμέντο» από πρώτο χέρι για τα όσα συνέβησαν στο Φάγγο. Γράφει, λοιπόν, εκεί (σε παρένθεση μερικά επεξηγηματικά σχόλια) :
«Φεύγοντας προς τα κάτω (για τη Ρούμελη στις 12 Ιουνίου) , χτυπηθήκαμε στο Λιάσκοβο (στο Πετρωτό ο Άρης έκανε την τελευταία δημόσια εμφάνισή του) από εχθρικά τμήματα και γυρίσαμε πίσω. Πήγαμε στο χωριό Κοθόνι (Πολυνέρι). Εκεί συγκέντρωσα πληροφορίες. Είδα πως πολλά τμήματα κινούνται για κύκλωσή μας. Του είπα υπεύθυνα να τους βγάλω στη Μεσοχώρα κι από κει να φύγουμε Ζαγόρια – Αλβανία. Δεν θέλησε. Είναι αλήθεια πως τις μέρες αυτές ύστερα από τη διαγραφή του είχε απογοητευθεί (η διαγραφή έγινε τον Απρίλιο και ανακοινώθηκε εσωκομματικά, η αποκήρυξη δημοσιεύτηκε στις 12 Ιουνίου στο ΅Ριζοσπάστη, η διαγραφή δημοσιοποιήθηκε στις 16 Ιουνίου , μαζί χρονικά με το «τετέλεσθαι» για τον Άρη) . Το βράδυ κινηθήκαμε προς το Μυρόφυλλο . Πέσαμε σε ενέδρα και χωριστήκαμε σε δυο κομμάτια. Το μεγάλο που αποτελούνταν από 70 άνδρες έφυγε προς Τετράκωμο- γεφύρι Κοράκου. Στο δεύτερο ήμασταν 26, περάσαμε το ποτάμι και πήγαμε προς τη Μεσούντα. Μας πήρε ημέρα και μείναμε εκεί. Ήταν 15 του Ιούνη.
Κατά το βράδυ ο εχθρός , αφού έπιασε τους παρατηρητές μας (μεταξύ τους ο Δράκος που θα τον αναγκάσουν να κόψει και να μεταφέρει τα κεφάλια στα Τρίκαλα ) , μας κύκλωσε κι άρχισε από κοντά να μας βάζει. Κινηθήκαμε προς το ποτάμι του Μυρόφυλλου (Αχελώος). Πριν φθάσουμε κάτω , ο Βελουχιώτης έβγαλε το περίστροφο και μας είπε «έζησα 42 χρόνια και καλά και άσχημα. – Εσείς σκεφτείτε τι θα κάνετε – γεια σας.» Κι αυτοκτόνησε; ( ερωτηματικό στο κείμενο, ίσως, από λάθος στη μηχανογραφημένο κείμενο , που σώζεται είτε ως ένα είδος αποδοκιμασίας ή απορία για την αυτοκτονία. ) Γύρισε κι ο Τζαβέλας (Γιάννης Αγγελέτος) στο ίδιο μέρος άνοιξε μια χειροβομβίδα κι αυτοκτόνησε. Στο ίδιο μέρος σκοτώθηκε κι ένας σύντροφος με το ψευδώνυμο Γεροκόζιακας (ο Κώστας Αργύρης χτυπήθηκε από πολυβόλο των διωκτών που έβαζε προς τη ρεματιά) . Εγώ κι ένας επονίτης Λέων (Νικολόπουλος) , ο οποίος είχε τραυματιστεί ελαφρά στο κεφάλι μείναμε κυκλωμένοι και κρυμμένοι κάτω από μια πέτρα στο νερό τρεις μέρες. Την επομένη μέρα (16 Ιουνίου ) αυτοί κατέβηκαν στη χαράδρα και κόψανε το κεφάλι, τα δυο χέρια και τα δυο πόδια από το γόνα και κάτω του Άρη. Επίσης το κεφάλι και το δεξί χέρι του Τζαβέλα…». ( Η έκθεση είδε το φως πρώτη φορά το 1997 με την ιστορική έρευνα του Γρ. Φαράκου «Αρης Βελουχιώτης. Το χαμένο Αρχείο – Άγνωστα Κείμενα» )
ΠΗΓΗ: dnews.gr
