Οι αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες είχαν ξεχάσει τη σημασία του πληθωρισμού και την επίδρασή του στην καθημερινή ζωή εδώ και δεκαετίες. Στην Ελλάδα, από τα μισά της τελευταίας δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα, στα χρόνια της σύγκλισης για την είσοδο στην ευρωζώνη˙ στις ΗΠΑ και άλλες χώρες της Ε.Ε. ακόμη νωρίτερα. Σε αυτές τις δεκαετίες ξεχάστηκαν πολλά: ότι ο επίσημος πληθωρισμός δεν αποδίδει το πραγματικό βάρος της ακρίβειας στα λαϊκά νοικοκυριά, ότι οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης είναι απατηλοί αφού στηρίζονται κυρίως στον υψηλό πληθωρισμό, ότι η μείωση του χρέους είναι επίσης απατηλή, αφού μπορεί να μειώνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ αυξάνεται σε όγκο. Καθώς, λοιπόν, επιστρέφουμε σε οικονομικά δεδομένα που θυμίζουν παλιές εποχές, καιρός είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τη νέα πραγματικότητα.
1. Οι τιμές θα ανεβαίνουν και το 2023, αλλά ο πληθωρισμός θα… μειωθεί
Οι προβλέψεις όλων των διεθνών οργανισμών συμφωνούν: οι τιμές θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν και το 2023. Ο πληθωρισμός, ωστόσο, θα μειωθεί. Υπό προϋποθέσεις, μάλιστα, θα μπορούσε και να μηδενιστεί. Ωστόσο, όποιος/α υποθέσει ότι οι τιμές θα «ξεφουσκώσουν» στα προ της πληθωριστικής λαίλαπας επίπεδα, θα κάνει μεγάλο λάθος. Ενας χαμηλός πληθωρισμός, το 2023, θα σημαίνει απλώς ότι οι τιμές θα αυξηθούν περαιτέρω –έστω και λίγο. Ακόμη και αν ο πληθωρισμός, το 2023, είναι μηδενικός, αυτό θα σημαίνει απλώς ότι οι τιμές θα παραμείνουν στα υψηλά επίπεδα που θα έχουν διαμορφωθεί το 2022.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), πάντως, στις πρόσφατες προβλέψεις της για την Ελλάδα κάνει λόγο για ετήσιο πληθωρισμό 6,8% το 2022, αλλά και περαιτέρω άνοδο 3,5% το 2023 και 2,1% το 2024. Ο λόγος που θα συμβούν όλα αυτά είναι απλός: ο πληθωρισμός προκύπτει από τη σύγκριση του επιπέδου των τιμών (με τη μεθοδολογία από την οποία προκύπτει ο Εθνικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή= ΕΔΤΚ) με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (σε μηνιαία ή ετήσια βάση).
Αυτό σημαίνει ότι, για να επανέλθουν οι τιμές στα προ της πληθωριστικής λαίλαπας επίπεδα, θα πρέπει το 2023 να καταγραφεί εξίσου θηριώδης αποπληθωρισμός. Κάτι τέτοιο όμως θα μπορούσε, θεωρητικά, να συμβεί μόνο με ύφεση επικών διαστάσεων και με καταστροφικές συνέπειες. Ακόμη όμως και στην περίπτωση μεγάλης ύφεσης, η πείρα έχει δείξει ότι ο αποπληθωρισμός είναι οριακός και όχι υψηλός. Το 2020 το ΑΕΠ μειώθηκε 9%, αλλά ο ΕΔΤΚ τον Ιανουάριο του 2021 μειώθηκε μόνο κατά 2% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2020.
Συμπέρασμα: Οι υψηλές τιμές ήρθαν για να μείνουν – και πιο λαϊκά: ό,τι γράφει, δεν ξεγράφει. Αρκεί ένα έτος υψηλού πληθωρισμού για μια μόνιμη εκτίναξη των τιμών σε υψηλά επίπεδα για όλη τη χρονοσειρά των επόμενων ετών.
2. Πολύ υψηλός πληθωρισμός, αλλά πολύ μικρότερος από την «ακρίβεια»
Η «ακρίβεια» και ο πληθωρισμός είναι μεγέθη σχετιζόμενα, αλλά όχι ταυτιζόμενα. Ο πληθωρισμός είναι ένας μακροοικονομικός δείκτης (ΕΔΤΚ) που συντίθεται από επιμέρους δείκτες κατηγοριών προϊόντων, των οποίων η συμμετοχή στον συνολικό δείκτη καθορίζεται από τη στατιστική υπηρεσία με βάση κάποια στάθμιση. Ωστόσο, αυτή η στάθμιση δεν γίνεται με… ταξικά, δηλαδή εισοδηματικά κριτήρια. Για τις εργαζόμενες τάξεις στη μεγάλη τους πλειονότητα κάποιες κατηγορίες προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) συμμετέχουν στην οικογενειακή δαπάνη με πολύ υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τον γενικό μέσο όρο. Παραδείγματα: Αλλες συνέπειες έχει ο πληθωρισμός στις τιμές κατοικιών για όσους ζουν στο νοίκι κι άλλες για όσους έχουν ιδιόκτητο σπίτι και, μάλιστα, χωρίς να αποπληρώνουν στεγαστικό δάνειο. Αλλες συνέπειες έχει η θηριώδης αύξηση στις τιμές του ηλεκτρισμού για όσους οι λογαριασμοί της ΔΕΗ αντιστοιχούν στο 50% (ή και παραπάνω) του μηνιαίου τους εισοδήματος και άλλες για όσους αντιστοιχεί στο 10% (ή και λιγότερο) του εισοδήματός τους.
Τον Απρίλιο του 2022, ο ΕΔΤΚ αυξήθηκε 10,2% σε σχέση με τον Απρίλιο του 2021, αλλά διαβάζοντας τον πίνακα με τις αυξήσεις τιμών σε 12 θεμελιώδεις κατηγορίες για την αναπαραγωγή των εργαζόμενων τάξεων γίνεται φανερό ότι ο δείκτης «ακρίβειας» για τα λαϊκά νοικοκυριά είναι πολύ πολύ μεγαλύτερος. Στον βαθμό που, όπως εξηγήσαμε προηγούμενα, η ακρίβεια ήρθε για να μείνει, ακόμη κι αν ο πληθωρισμός αποκλιμακωθεί από το 2023, η κατάρτιση ενός Δείκτη Τιμών Αγαθών Λαϊκής Κατανάλωσης είναι απαραίτητη, για να έχουν σαφή εικόνα της τρομερής πίεσης που δέχονται από την ακρίβεια τα λαϊκά νοικοκυριά.
3. Ισχυρή ανάπτυξη, αλλά με… ισχυρή επιβράδυνση
Οταν μιλάμε για το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), τον λόγο έχει όχι ο ΕΔΤΚ, αλλά ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ. Επειδή το ΑΕΠ αποτιμάται σε τρέχουσες τιμές, ενσωματώνει την αύξηση των τιμών στις συνιστώσες του ΑΕΠ. Αυτό είναι το ονομαστικό ΑΕΠ. Για να έχουμε ένα πραγματικό μέτρο της ανάπτυξης, ένα «πραγματικό ΑΕΠ», πρέπει να αφαιρέσουμε από την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ την επίδραση του αποπληθωριστή. «Ψιλά γράμματα» και τεχνοκρατικός γρίφος για την κοινωνική πλειονότητα, που δεν είναι εξοικειωμένη με οικονομικούς όρους, κατάλληλος όμως για πολιτική συσκότιση. Ετσι, πρόσφατα η κυβέρνηση πανηγύρισε για την ανακοίνωση της ΕΛ.ΣΤΑΤ. περί αύξησης του ΑΕΠ πρώτου τριμήνου 2022, κατά 7%. «Ισχυρή ανάπτυξη» ήταν η επωδός στις δηλώσεις των κυβερνητικών στελεχών. Η ΕΛ.ΣΤΑΤ. απέφυγε να ανακοινώσει τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ για το πρώτο τρίμηνο, ώστε να μπορούμε, με βάση τα επίσημα στοιχεία, να υπολογίσουμε την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ. Οπως αποδεικνύει ο σχετικός πίνακας, ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ κυμαίνεται περί τη μία μονάδα κάτω από τον ΕΔΤΚ. Ο τελευταίος, μεσοσταθμικά, το πρώτο τρίμηνο του 2022 ήταν 7,3%. Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ μπορούμε να υποθέσουμε ότι κυμάνθηκε περί το 5,5-6%.
Ετσι, όμως, βγαίνει εντελώς διαφορετικό «νόημα» για την ανάπτυξη το πρώτο τρίμηνο του 2022: από το συνολικό 7,0% το 5,5%-6% οφείλεται στο «φούσκωμα» των τιμών, λόγω του υψηλού πληθωρισμού. Δηλαδή το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 1-1,5%. Αλλως, έχουμε «ισχυρή ανάπτυξη» όχι λόγω πραγματικής αναπτυξιακής δυναμικής, αλλά λόγω αφύσικα υψηλού πληθωρισμού. Το κρεσέντο αυτής της fake ανάπτυξης αναμένεται, μάλιστα, να ενταθεί στο δεύτερο τρίμηνο του έτους, αφού ο πληθωρισμός θα αυξηθεί μεσοσταθμικά κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο, με αντίστοιχη αύξηση και του αποπληθωριστή του ΑΕΠ. Υπάρχουν, δε, όλες οι προοπτικές, χάρη στον πληθωρισμό, αυτή η fake ανάπτυξη να ξεπεράσει τα επίπεδα του 2021! Τα κυβερνητικά στελέχη αναμένεται να κάνουν προεκλογικό… πάρτι με αυτή τη στατιστική «οφθαλμαπάτη».
4. Ο πληθωρισμός φουσκώνει το χρέος, αλλά το μειώνει ως ποσοστό ΑΕΠ
Το πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα της στατιστικής οφθαλμαπάτης, που βασίζεται στον πολύ υψηλό πληθωρισμό, είναι η αποκλιμάκωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ. Ραγδαία αποκλιμάκωση προβλέπουν στο υπουργείο Οικονομικών, με μείωση στο 193,3 το 2021, σε 180,2% το 2022, σε 168,6% το 2023, σε 155,2% το 2024 και σε 146,5% το 2025. Ωστόσο, το ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης, δηλαδή το συνολικό ισοζύγιο του προϋπολογισμού, θα παραμείνει αρνητικό μέχρι και το 2025. Μόλις το 2025 το συνολικό δημοσιονομικό έλλειμμα προβλέπεται ότι θα ισοσκελιστεί.
Αυτό σημαίνει ότι, κάθε έτος στην πενταετία 2021-2025, θα προστίθεται νέο χρέος στο υπάρχον, άρα η «μάζα» του χρέους θα αυξάνεται. Και, παρ’ όλα αυτά, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειώνεται θεαματικά από έτος σε έτος! Ο λόγος είναι τα προβλεπόμενα υψηλά ποσοστά αύξησης του ΑΕΠ, εξαιτίας του πολύ υψηλού πληθωρισμού: όσο αυξάνεται το ΑΕΠ, μειώνεται το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Επιβεβαιώνεται έτσι ότι ο υψηλός πληθωρισμός είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ. Κι έτσι, το χρέος μειώνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται σε όγκο –το χρέος μειώνεται, ενώ χρωστάμε διαρκώς περισσότερα!
«Σύνδρομο πνιγμού» για τα λαϊκά νοικοκυριά
Κυβερνητικά στελέχη υποδέχονται με χαμόγελα τις υψηλές πτήσεις του πληθωρισμού, επειδή θα μειώσει το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Αρκεί, λένε, να «κρατήσει για λίγο». Δηλαδή μόνο για το 2022. Εδώ ακριβώς κρύβεται η «μεγάλη αρπαχτή» της εξυγίανσης των δημοσιονομικών στοιχείων μέσω του υψηλού πληθωρισμού: ο επίσημος Εθνικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή μπορεί να μειωθεί το 2023, αλλά αυτό σημαίνει μόνο ότι θα μειωθεί το ποσοστό περαιτέρω αύξησης των τιμών. Το πρόβλημα είναι ακριβώς αυτό: οι συνέπειες του υψηλού πληθωρισμού, το 2022 και το 2023, θα «γράψουν» μεσομακροπρόθεσμα, καθώς θα ενσωματωθούν με μόνιμο τρόπο στα δημοσιονομικά στοιχεία αλλά και στο κόστος διαβίωσης των λαϊκών νοικοκυριών:
● Το ονομαστικό ΑΕΠ θα συνεχίσει να αυξάνεται πάνω στις βάσεις που θα διαμορφώσει ο υψηλός πληθωρισμός το 2022.
● Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα συνεχίσει να μειώνεται ως συνέπεια των μόνιμων επιπτώσεων της αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ το 2022.
● Η επίδραση του υψηλού πληθωρισμού στο έλλειμμα ως ποσοστού του ΑΕΠ θα είναι επίσης θετική.
● Τέλος, μόνιμη και καθόλου προσωρινή θα είναι η βαριά επίδραση του υψηλού πληθωρισμού για τα λαϊκά νοικοκυριά, καθώς οι τιμές τα επόμενα έτη θα συνεχίσουν να «χτίζονται» πάνω στα υψηλά επίπεδα του 2022.
Ετσι, η δημοσιονομική «ανάσα» είναι συνώνυμη του «συνδρόμου πνιγμού» για τα λαϊκά νοικοκυριά, που καλούνται για δεύτερη φορά ύστερα από τη μνημονιακή «δημοσιονομική εξυγίανση» να χρηματοδοτήσουν με μια γενναία πραγματική μείωση του μισθού τους τη νέα «εξυγίανση» των δημόσιων οικονομικών (Η πρόσφατη αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 7,5% έχει ήδη «εξουδετερωθεί» από την αύξηση του επίσημου Δείκτη Τιμών. Αν, μάλιστα, πάρουμε υπόψη ότι η ακρίβεια είναι υπερδιπλάσια του επίσημου πληθωρισμού, έχουμε ήδη σημαντική μείωση του πραγματικού μισθού!).
Αν υπάρχει κάτι πραγματικά προσωρινό εδώ, αυτό είναι η (ισχνή ούτως ή άλλως) επίδραση των κυβερνητικών μέτρων για την ακρίβεια. Ο επιδοματικός, προσωρινός και ανεπαρκής χαρακτήρας τους κρατάει τον «σκύλο» της κερδοσκοπίας χορτάτο, ενώ μειώνει τη φτωχική «πίτα» των λαϊκών νοικοκυριών. Στο μεταξύ οι εκπρόσωποι των αγορών καλοδέχονται τον υψηλό πληθωρισμό αρκεί να μην οδηγήσει σε ύφεση και χρηματοπιστωτική κρίση. Γιατί τότε το πρόβλημα περνάει από την πλευρά του λαϊκού εισοδήματος (και) στα κέρδη…
*Ρεπορτάζ του Πάνου Κοσμά στην “ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ των ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ”