*Του Γεράσιμου Καψάλα –
Ως γνωστόν, την 1η Ιανουαρίου η Ουκρανία διέκοψε τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, επικαλούμενη τη λήξη της σύμβασης της 30ής Δεκεμβρίου του 2019, την οποία και δεν ανανέωσε. Ο αγωγός αυτός, ο οποίος προμήθευε με φυσικό αέριο τη Σλοβακία, την Αυστρία, τη Μολδαβία, την Τσεχία κ.ά., κατέστη ένα ακόμη θύμα της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας στο έδαφος της Ουκρανίας. Οι προσπάθειες επαναδιαπραγμάτευσης των τελών διαμετακόμισης απέτυχαν, με την Ουκρανία να απέχει από τις βασικές διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες. Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι η Ουκρανία πρότεινε την επανάληψη της διαμετακόμισης μόνο εάν το αέριο δεν χαρακτηριζόταν πλέον «ρωσικό», αλλά… το μεταμφιέζαμε.
Και ναι μεν το ποσοστό ενέργειας που εκλείπει με αυτό το επεισόδιο είναι πλέον μάλλον μικρό στη μεγάλη εικόνα, ήδη από ενωρίτερα, φυσικά, η Ευρώπη αντιμετώπιζε και αντιμετωπίζει μια εντεινόμενη ενεργειακή κρίση με εκτεταμένες επιπτώσεις στην οικονομία, την πολιτική συνοχή (βλ. Γερμανία, μεταξύ άλλων) και τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Η διακοπή των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας αλλά και μέσω των Nord Stream, οι γεωπολιτικές εντάσεις και τα διαρθρωτικά τρωτά σημεία της ενεργειακής στρατηγικής της Ευρώπης συγκλίνουν σε μια τέλεια καταιγίδα, απειλώντας να επιδεινώσουν τα οικονομικά προβλήματα και να τροφοδοτήσουν περαιτέρω την πολιτική αστάθεια.
Τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ευρώπης έχουν πέσει κάτω από το 70%, και ενώ τα αποθέματα παραμένουν υψηλότερα από ό,τι σε κρίσιμα έτη όπως το 2018 και το 2022, η τρέχουσα πορεία υποδηλώνει σοβαρή εξάντληση μέχρι το τέλος του χειμώνα. Η περίοδος θέρμανσης, η οποία ξεκίνησε νωρίτερα από το συνηθισμένο τον Οκτώβριο του 2024, έχει ήδη καταναλώσει πάνω από το 40% των αποθεμάτων λόγω ενός χειμώνα σκληρότερου από τον προβλεπόμενο (μην κοιτάτε που στην Ελλάδα έχουμε Αλκυονίδες…). Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, η Ευρώπη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει σημαντική έλλειψη μέχρι την επόμενη περίοδο θέρμανσης.
Ελλείψει αξιόπιστου φυσικού αερίου από αγωγούς, η Ευρώπη έχει στραφεί στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Ωστόσο, το LNG παρουσιάζει τα δικά του προβλήματα. Σε αντίθεση με τα συμβόλαια αγωγών, το LNG λειτουργεί σε μια ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά, με τις προμήθειες να πηγαίνουν συχνά στον πλειοδότη. Αυτή η δυναμική θέτει την Ευρώπη σε μειονεκτική θέση, ιδίως καθώς οι ασιατικές αγορές εξασφαλίζουν ολοένα και περισσότερο μακροχρόνιες συμβάσεις με προμηθευτές όπως το Κατάρ. Η εξάρτηση της Ευρώπης από spot αγορές την καθιστά ευάλωτη σε αιχμές τιμών και ελλείψεις εφοδιασμού. Και φυσικά, πέραν του αμερικανικού LNG το οποίο εξαίφνης βρίσκεται σε τεράστια ζήτηση στην Ευρώπη (συνεπώς καλούμαστε να υιοθετήσουμε και μια follow the money λογική σε γεωπολιτικές εξελίξεις…), μεγάλο μέρος του υπολοίπου LNG που λαμβάνει σήμερα η Ε.Ε. είναι… ρωσικό μεταμφιεσμένο, ήτοι υγροποιημένο σε τρίτες χώρες που το πωλούν ως δικό τους και λαμβάνουν και τα οικονομικώς δέοντα για τις υπηρεσίες τους…
Το Κατάρ, το οποίο παρέχει το 25% των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου της Ευρώπης, έχει απειλήσει να διακόψει τις προμήθειες ως απάντηση στις οδηγίες της Ε.Ε. που επιβάλλουν βαριά πρόστιμα για παραβιάσεις των περιβαλλοντικών προδριαγραφών αλλά και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εάν το Κατάρ ανακατευθύνει τις εξαγωγές του προς την Ασία, η ενεργειακή δυσπραγία της Ευρώπης θα επιδεινωθεί, επιβαρύνοντας περαιτέρω την οικονομία της και ενισχύοντας τις πληθωριστικές πιέσεις.
Η ενεργειακή κρίση ενισχύει τις ευρύτερες οικονομικές προκλήσεις της Ευρώπης. Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της ηπείρου, βιώνει στασιμοπληθωρισμό -έναν τοξικό συνδυασμό στασιμότητας και πληθωρισμού. Χώρια η μείζων πολιτική κρίση. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι ο γερμανικός πληθωρισμός ταλαντεύεται δραματικά προς τα πάνω, λόγω της ραγδαίας αύξησης του κόστους της ενέργειας. Οι πτωχεύσεις καταναλωτών αυξήθηκαν κατά 8,5% το 2024 και η τάση αναμένεται να επιδεινωθεί το 2025. Με τις τιμές της ενέργειας να οδηγούν σε αύξηση του κόστους παραγωγής, η βιομηχανική ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης κινδυνεύει, επιτείνοντας την οικονομική επιβράδυνση. Η Γερμανία ουσιαστικά έχει ήδη αποβιομηχανοποιηθεί, με μόνη την εκ των υστέρων… ιατροδικαστική αναφορά να εκκρεμεί.
Η ενεργειακή ανασφάλεια δεν είναι απλώς ένα οικονομικό ζήτημα: είναι και πολιτικό. Το αυξανόμενο κόστος και η αντιληπτή από τους πολίτες κακή διαχείριση της ενεργειακής μετάβασης τροφοδοτούν τη δυσαρέσκεια σε ολόκληρη την Ευρώπη, οδηγώντας σε αυξανόμενη υποστήριξη κομμάτων με εξω-συστημικό πρόσημο -συνήθως από τα (ακρο)δεξιά, αφού η ευρωπαϊκή αριστερά είτε δεν πέτυχε είτε έχει αποδειχθεί έξοχη θεραπαινίς. Ουκ ολίγοι προειδοποιούν για παραλληλισμούς με την πολιτική αστάθεια της δεκαετίας του 1920 και του 1930… Παρ’ όλα αυτά, η αδυναμία της Ευρώπης να παράσχει ενεργειακή ασφάλεια κινδυνεύει να αποξενώσει τελεσιδίκως τους ψηφοφόρους σε μια σειρά κρατών και να αποτελειώσει την πολιτική συνοχή. Η Γερμανία, αν μη τι άλλο λόγω του μεγέθους της, επαρκεί ως παράδειγμα.
Η κρίση περιπλέκεται περαιτέρω από γεωπολιτικούς παράγοντες. Οι προσπάθειες για διαφοροποίηση του εφοδιασμού, όπως τα έργα αγωγών μέσω της Τουρκίας και της Συρίας, παραμένουν βυθισμένες στην περιφερειακή αστάθεια και στην αντίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες επιδιώκουν να κυριαρχήσουν στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Εν τω μεταξύ, η στροφή της Ρωσίας πέρα από τις ευρωπαϊκές αγορές υπογραμμίζει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της ενεργειακής αντιπαράθεσης, αφήνοντας την Ευρώπη να ψάχνει για εναλλακτικές λύσεις και το αμερικανικό LNG να αποδεικνύεται λειψό, σε αντίθεση με το κόστος του.
Η ενεργειακή κρίση της Ευρώπης φανερώνει μια σύγκλιση άμεσων διαταραχών εφοδιασμού, διαρθρωτικών τρωτών σημείων και γεωπολιτικής αφασίας. Είδαμε τους πρόσφατους χειμώνες να «βγαίνουν» λόγω των ήπιων θερμοκρασιών, όμως η τρέχουσα πορεία δεν είναι μεσοπρόθεσμα βιώσιμη. Με αλυσιδωτές αντιδράσεις, η Ευρώπη κινδυνεύει να εισέλθει σε μια νέα εποχή οικονομικών δυσχερειών και ήδη εξελισσόμενου πολιτικού κατακερματισμού. Το ερώτημα είναι εάν υπάρχει πλέον γυρισμός, εάν υπάρχει πλέον περιθώριο αλλαγής πολιτικής. Τον Ιανουάριο του 2025, αυτό το ερώτημα μοιάζει πλέον ρητορικό: καλωσήρθατε στον νέο ευρωπαϊκό κόσμο…
ΠΗΓΗ: kosmodromio.gr
