Το 2010, η Ελλάδα αποκλείστηκε από τις αγορές και της επεβλήθη το 1ο μνημόνιο, λόγω υπερβολικού ελλείμματος και χρέους. Το χρέος της ήταν 126,7% του ΑΕΠ. Η ευρωζώνη εισήλθε σε κρίση. Στα τέλη του 2022, η Ελλάδα είναι εκτός μνημονίων με το χρέος της να έχει κλείσει το 2021 στο 200,7%, ενώ άλλες τρεις χώρες της ευρωζώνης έχουν χρέος μεγαλύτερο από αυτό που είχε η Ελλάδα το 2010 όταν μπήκε στα μνημόνια: Η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία.
Η ευρωζώνη δεν είναι -ακόμη- σε κρίση, αλλά έχουμε το ανησυχητικό φαινόμενο «πολλών μικρών πυρκαγιών», που για πολλούς είναι τα προδρομικά φαινόμενα μιας νέας κρίσης: Στη Μ. Βρετανία η κυβέρνηση της Λιζ Τρας ουσιαστικά ανατράπηκε από τις αγορές, οι οποίες αντιδρώντας στο οικονομικό πρόγραμμα της προηγούμενης κυβέρνησης οδήγησαν τη λίρα και τα κρατικά ομόλογα στο χείλος της κατάρρευσης. Η Ιταλία, με χρέος 159,5% του ΑΕΠ, είναι διαρκώς στο μικροσκόπιο των αγορών, καθώς οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων έχουν ξεπεράσει τα όρια που επιτρέπουν στο χρέος της να είναι διαχειρίσιμο. Και δυο γεγονότα με ισχυρό συμβολισμό.
Το πρώτο: πριν από λίγες μέρες χρειάστηκε παρέμβαση για να σωθεί η μετοχή της κεντρικής τράπεζας του Βελγίου από κατάρρευση!
Το δεύτερο: πριν από λίγες μέρες, επίσης, το ολλανδικό υπουργείο Οικονομικών ανήρτησε στην επίσημη ιστοσελίδα του ανακοίνωση με την οποία δηλώνει ότι θα ενημερώσει το Κοινοβούλιο της χώρας κοινοποιώντας στους βουλευτές εμπιστευτικά στοιχεία σχετικά με τον κίνδυνο κρίσης του ευρώ!
Το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι το χρέος καθαυτό ούτε κάποιο άλλο ζήτημα, αλλά ο απτός κίνδυνος του κατακερματισμού, που εμφανίζεται ταυτόχρονα σε πολλά και σημαντικά ζητήματα: στο χρέος, στην πολιτική για την ενέργεια, στη δημοσιονομική πολιτική, στις συνέπειες που έχουν τα «ακραία οικονομικά φαινόμενα» της συγκυρίας στις επιμέρους χώρες. Αν η διεθνής οικονομική συγκυρία δεν επιδεινωθεί ούτε βελτιωθεί ιδιαίτερα, το επόμενο εξάμηνο θα είναι κρίσιμο για την ευρωζώνη.
Κατακερματισμός
Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ευρωζώνης που ο κίνδυνος του κατακερματισμού εμφανίζεται ταυτόχρονα σε πολλά, διαφορετικά και μείζονα ζητήματα:
▶ Χρέος: Πριν μιλήσουμε για κατακερματισμό στη νομισματική πολιτική (δηλαδή στις μεγάλες αποκλίσεις στην απόδοση των κρατικών ομολόγων των χωρών-μελών), ο κατακερματισμός υπάρχει ήδη και είναι σοβαρός στα μεγέθη του χρέους καθαυτά. 7 χώρες έχουν χρέος πάνω από το 100% του ΑΕΠ, η Ελλάδα πάνω από 200%, η Ιταλία πάνω από 150% και ακόμη 4 χώρες περί το 120%. Από εκεί και κάτω έχουμε επίσης διάφορες «ταχύτητες»: 8 χώρες έχουν χρέος μεταξύ 50 και 100% του ΑΕΠ και οι υπόλοιπες κάτω από 50% του ΑΕΠ.
▶ Δημοσιονομική πολιτική: Στο διάστημα πριν ενσκήψει το μεγάλο πρόβλημα του πληθωρισμού, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έκανε εκκλήσεις στις κυβερνήσεις να συνδράμουν με τη δημοσιονομική πολιτική στην ενίσχυση της ανάπτυξης. Τώρα, η ΕΚΤ κάνει την αντίθετη έκκληση: να συνδράμουν οι κυβερνήσεις στην υφεσιακή πολιτική της αύξησης των επιτοκίων ακολουθώντας περιοριστική πολιτική! Ομως αυτός ο κανόνας ισχύει γι’ αυτούς που έχουν τα μεγαλύτερα προβλήματα και το υψηλότερο χρέος. Η Γερμανία φρόντισε να αυτοεξαιρεθεί εξαγγέλλοντας πρόγραμμα-μαμούθ 200 δισ. ευρώ για τη στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Επιπλέον, οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες θα περιλαμβάνουν νέο πλαφόν για το χρέος (90 αντί 60%) και πρόβλεψη για ρυθμούς μείωσής του διαφορετικούς ανά χώρα.
▶ Ενεργειακή πολιτική: Κι εδώ, τα θεμελιώδη μεγέθη αποκλίνουν: διαφορετικός βαθμός εξάρτησης των χωρών-μελών από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο (οι χώρες της Ιβηρικής, με πολύ μικρά ποσοστά εξάρτησης, αυτοεξαιρέθηκαν επίσης), αλλά και διαφορετική οικονομική δομή που συνεπάγεται διαφορετικές συνέπειες από την ενεργειακή κρίση: χώρες που βασίζονται στην ισχυρή βιομηχανική τους παραγωγή (Γερμανία, Ιταλία) έχουν πιο βαριές συνέπειες από την ενεργειακή κρίση.
Καθένας μόνος του και το ευρώ για όλους;
Ο κατακερματισμός αυτός αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για το ευρώ. Οταν μειώνεται η αξιοπιστία του εκδότη (της ευρωζώνης), το νόμισμα ενσωματώνει μεγαλύτερα ρίσκα. Στα αυξημένα αυτά ρίσκα προστίθενται πλέον τα ρίσκα που απορρέουν από την αύξηση των επιτοκίων και των αποδόσεων των ομολόγων, σε μια στιγμή που εμφανίζεται ο κίνδυνος να χρειαστούν οι ίδιες οι κεντρικές τράπεζες… διάσωση!
Ο κύκλος της ανόδου των επιτοκίων αναμένεται ότι θα ολοκληρωθεί στις αρχές του 2023. Μέχρι τότε, τα ομόλογα των χωρών με υψηλό χρέος θα είναι στη διακεκαυμένη ζώνη, με πολλές «μικρές πυρκαγιές» και «ατυχήματα» να παραμονεύουν. Αν η ευρωζώνη θα αποφύγει μια νέα -και αυτή τη φορά πολύπλευρη- κρίση θα κριθεί στους επόμενους λίγους μήνες.
*Του Πάνου Κοσμά
Πηγή: “Εφημερίδα των Συντακτών” – efsyn.gr
