*Του Γιάννη Παναγιωτόπουλου –
Ιδιαίτερα ανησυχητική κρίνουν την κατάσταση που επικρατεί στα ελληνικά ΜΜΕ, παρατηρητές που παρακολουθούν τα τεκταινόμενα στο χώρο της δημοσιογραφίας, σε διεθνές επίπεδο.
Μιλώντας στο tvxs.gr, ο υπεύθυνος για την Προάσπιση των Ευρωπαϊκών Δικαιωμάτων στο Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI), Τζέιμι Γουάιζμαν, εξηγεί γιατί οι προκλήσεις σχετικά με την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα είναι παρόμοιες με αυτές σε άλλες χώρες, αλλά ταυτόχρονα και τόσο διαφορετικές.
Ο Γουάιζμαν, τον οποίο συναντήσαμε με αφορμή την συμμετοχή του στο Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας 2023 που διοργάνωσε πρόσφατα το iMEdD, απαριθμεί και μια σειρά από παρεμβάσεις που κατά την γνώμη του θα έπρεπε να κάνει η ελληνική Πολιτεία, αν επιθυμούσε να βελτιώσει το περιβάλλον για τους δημοσιογράφους και φυσικά τη θέση της Ελλάδας στη διεθνή κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου.
Πώς αξιολογείτε την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα; Θεωρείτε ότι η 107η θέση στην σχετική κατάταξη των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα λέει την αλήθεια για το τι συμβαίνει εδώ;
Η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα έχει καταγράψει μία σαφή, ανησυχητική υποχώρηση τα τελευταία χρόνια. Αυτό έχει επισημανθεί από πολλούς διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με την ελευθερία του Τύπου, μεταξύ των οποίων και το IPI. Αυτή η υποχώρηση πράγματι έχει αποτυπωθεί και στη θέση της Ελλάδας στην κατάταξη των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα. Κι ενώ προφανώς η κατάσταση έχει βελτιωθεί σε σχέση με κάποιες δεκαετίες πριν, η Ελλάδα βρίσκεται τώρα σε προβληματική θέση μέσα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Και το λέω αυτό, διότι ενώ πολλές χώρες στην ΕΕ έχουν ζητήματα όσον αφορά στην ελευθερία του Τύπου, καμία τα τελευταία χρόνια δεν έχει επιδείξει αυτό το τοξικό μείγμα της Ελλάδας, με φόνο δημοσιογράφου το 2021, εμπρησμό και βόμβες μολότοφ σε κτίρια ΜΜΕ, σωματικές επιθέσεις σε δημοσιογράφους, καταχρηστικές αγωγές εναντίον καθ’ όλα θεμιτής δημοσιογραφίας, ποινικές διώξεις εναντίον ερευνητών-δημοσιογράφων, ένα σκάνδαλο κατασκοπείας και παρακολουθήσεων, κατάχρηση της κρατικής διαφήμισης μέσω της αποκαλούμενης «λίστας Πέτσα».
Όλα αυτά συνδυαστικά έχουν χτυπήσει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την Ελλάδα, στις Βρυξέλλες και όχι μόνο. Επιπλέον, όλα αυτά τα θέματα προστέθηκαν στα ήδη υπάρχοντα ζητήματα που αφορούν στον πλουραλισμό στα ΜΜΕ και την αμφισβήτηση της ανεξαρτησίας της δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης, της ΕΡΤ. Συνεπώς θα έλεγα ότι οι κίνδυνοι για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα είναι περιστασιακοί αλλά και δομικοί.
Ο βιοπορισμός για έναν δημοσιογράφο στην Ελλάδα είναι σχεδόν αδύνατος με μία μόνο δουλειά. Θεωρείτε ότι αυτό έχει επίπτωση στην ελευθερία του Τύπου;
Υπάρχει μία σαφής σύνδεση μεταξύ της οικονομικής αβεβαιότητας που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι και της ευαλωτότητάς τους απέναντι σε εξωτερικές πιέσεις. Με άλλα λόγια, όσο χειρότερες είναι οι οικονομικές συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονται οι δημοσιογράφοι, τόσο περισσότερες είναι οι προκλήσεις για την ελευθερία του Τύπου. Θεωρούμε αυτή την πραγματικότητα ως μείζον πρόβλημα στην Ελλάδα.
Οι δημοσιογραφικές ενώσεις στην Ελλάδα, αν και κάνουν σημαντικό έργο, είναι σαφώς αποδυναμωμένες σε σχέση με το παρελθόν και τα τελευταία χρόνια δεν έχει γίνει καμία συλλογική σύμβαση με αυξήσεις αποδοχών στα ιδιωτικά ΜΜΕ. Αυτή η αβεβαιότητα δημιουργεί ένα δύσκολο περιβάλλον και ψυχολογική πίεση. Την κατάσταση αυτή βεβαίως δεν την συναντάμε μόνο στην Ελλάδα, αλλά στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, είναι η χώρα που χτυπήθηκε πιο σφοδρά από την οικονομική κρίση, με τον δρόμο της ανάκαμψης να αποδεικνύεται μακρύς, κι έτσι οι Έλληνες δημοσιογράφοι υποφέρουν περισσότερο από τους συναδέλφους τους σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη.
Εξαιτίας της απουσίας εργατικών δικαιωμάτων και κοινωνικής προστασίας, αρκετοί δημοσιογράφοι φοβούνται μήπως χάσουν τη δουλειά τους εάν καλύψουν συγκεκριμένες θεματικές ή ιστορίες και αυτό φέρνει ως αποτέλεσμα την αυτο-λογοκρισία. Δυστυχώς διαπιστώνουμε πως αυτό είναι σύνηθες στην ελληνική δημοσιογραφία. Κάποιες θεματικές θεωρούνται απαγορευμένες.
Επίσης σημαντική απειλή συνιστούν και οι αγωγές σε βάρος δύσκολων ρεπορτάζ ή ερευνών σε βάθος, κι έτσι δημοσιογράφοι τείνουν να μην τα αποτολμούν, υπό τον φόβο της απόλυσης.
Συμφωνείτε με τη θέση ότι τα προβλήματα σχετικά με την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα συνδέονται κυρίως με το γεγονός ότι η ελληνική αγορά των ΜΜΕ είναι μάλλον πολύ μικρή;
Η ελληνική μιντιακή αγορά είναι όντως σχετικά μικρή. Αυτό ισχύει και σε πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ που όμως έχουν μακράν πιο υγιή μιντιακά οικοσυστήματα. Συνεπώς το μέγεθος της αγοράς δεν είναι η μόνη αιτία της υποχώρησης της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα.
Πολλά από τα θέματα στην Ελλάδα προκύπτουν από την παρατεταμένη οικονομική κρίση που συμπίεσε την διαφημιστική αγορά, προκαλώντας σοβαρό πλήγμα στους ειδησεογραφικούς οργανισμούς και την ελευθερία των Μέσων γενικότερα. Πολλά ΜΜΕ κατέρρευσαν με το ξέσπασμα της κρίσης, πολλά αποδυναμώθηκαν και άλλα που στο παρελθόν ανήκαν σε κανονικούς εκδοτικούς ομίλους, οδηγήθηκαν στα χέρια εφοπλιστών και άλλων ισχυρών του χρήματος. Αυτή η μετάβαση της ιδιοκτησίας κατά την τελευταία δεκαετία έχει καθοριστικό αντίκτυπο στην ανεξαρτησία αυτών των Μέσων, σε πολλές περιπτώσεις.
Θα λέγατε ότι τα προβλήματα σχετικά με την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα είναι παρόμοια με αυτά σε άλλες χώρες; Μπορείτε να αναφέρετε κάποια παραδείγματα;
Τα προβλήματα στην Ελλάδα είναι παρόμοια με αυτά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και ταυτόχρονα τόσο διαφορετικά. Σε όλες τις χώρες της ΕΕ η δημοσιογραφία αντιμετωπίζει μακροχρόνιες οικονομικές προκλήσεις και μείωση εσόδων στον έγχαρτο Τύπο εξαιτίας της μεταβολής της αγοράς και της στροφής της διαφήμισης προς το διαδίκτυο. Κι ενώ πολλά έγκυρα ειδησεογραφικά μέσα ανήκουν επίσης σε ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, αυτό που είναι μοναδικό στην Ελλάδα είναι ότι η ιδιοκτησία των Μέσων συγκεντρώνεται σε επιχειρηματίες ενός και μόνο κλάδου, αυτού της ναυτιλίας. Μέσα που ανήκουν σε δυναστείες και πλοιοκτήτες-μεγιστάνες, με πολιτικές διασυνδέσεις και συμφέροντα που αφορούν συμβάσεις με το κράτος, η εκδοτική τους ανεξαρτησία τείνει να αποδυναμώνεται.
Όσον αφορά στις αγωγές, η Ελλάδα αντιμετωπίζει παρόμοιους κινδύνους με άλλες χώρες της ΕΕ, με συνεχείς προσφυγές στη Δικαιοσύνη και απόπειρες ισχυρών παραγόντων να φιμώσουν τη δημοσιογραφία χρησιμοποιώντας ως όπλο τους τον νόμο. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη.
Όμως σχετικά με την ασφάλεια των δημοσιογράφων, η Ελλάδα ξεχωρίζει, και όχι θετικά. Η δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ ήταν ένα σοκ. Ενώ φόνοι δημοσιογράφων έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια σε χώρες όπως η Μάλτα και η Σλοβακία, εκεί συλλήψεις υπόπτων έγιναν πιο γρήγορα, όπως επίσης και η ποινική διαδικασία. Φυσικά, η ταυτοποίηση των υπευθύνων για ένα φόνο δεν είναι ποτέ εύκολη υπόθεση για τις Αρχές, αλλά η Ελλάδα δείχνει μια σαφή έλλειψη προόδου σε σχέση με άλλες χώρες. Από τα δεδομένα επίσης προκύπτει μεγαλύτερος αριθμός σοβαρών σωματικών επιθέσεων και απειλών κατά της ζωής, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Δυστυχώς η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της ΕΕ όπου υπάρχουν σαφή στοιχεία ότι δημοσιογράφοι, όπως ο Θανάσης Κουκάκης, παρακολουθήθηκαν παράνομα μέσω λογισμικών. Μέχρι στιγμής δεν έχουν αποδοθεί ευθύνες για αυτή την παράνομη παρακολούθηση. Η κατασκοπεία σε βάρος δημοσιογράφων για λόγους «εθνικής ασφάλειας» είναι επίσης ανησυχητική. Δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, αλλά είναι αλήθεια ότι στην χώρα σας υπάρχουν αναλογικά λιγότερα ανεξάρτητα ΜΜΕ και ο πλουραλισμός είναι πιο αδύναμος.
Υπάρχουν καλές πρακτικές ως προς την ελευθερία του Τύπου που ενδεχομένως θα μπορούσαν να ταιριάξουν στην ελληνική δημόσια σφαίρα;
Φυσικά οι επιχειρήσεις ΜΜΕ οφείλουν να τηρούν τους κανόνες δεοντολογίας, να φροντίζουν για την ασφάλεια του προσωπικού τους και να εξασφαλίζουν ικανοποιητικές εργασιακές συνθήκες. Από τη μεριά τους οι δημοσιογράφοι πρέπει να συνεργάζονται και να μάχονται για τα δικαιώματά τους, μαζί με τις ενώσεις και τους συλλόγους τους.
Ωστόσο η μεγαλύτερη ευθύνη βρίσκεται στις κρατικές Αρχές. Πρέπει να υπάρχουν κυβερνητικές πολιτικές για τον δικαιότερο και χωρίς διακρίσεις διαμοιρασμό της κρατικής διαφήμισης με διαφάνεια και σαφή, δημοσιευμένα κριτήρια. Η κυβέρνηση θα πρέπει να επιβάλει πλήρη διαφάνεια ως προς την ιδιοκτησία των ΜΜΕ με ένα ανοιχτό και συστηματικά επικαιροποιημένο μητρώο ιδιοκτητών για όλους τους τύπους των Μέσων, συμπεριλαμβανομένης της συγκεκαλυμμένης ιδιοκτησίας.
Για την ασφάλεια των δημοσιογράφων και την καταπολέμηση της ατιμωρησίας, η Δικαιοσύνη θα πρέπει να αφιερώσει περισσότερους πόρους και να αναζητήσει την συνδρομή διεθνών φορέων όπως για παράδειγμα στην υπόθεση Καραϊβάζ είναι η Europol. Ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου θα πρέπει να κομίσει μια ανεξάρτητη αξιολόγηση όλων των άλυτων υποθέσεων εναντίον δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν αστυνομική βία, και τα συμπεράσματα να δημοσιευθούν. Μια κυβερνητική ομάδα κρούσης για την ασφάλεια των δημοσιογράφων θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να θεσπίσει μια πλατφόρμα στην οποία θα καταγράφονται όλες οι επιθέσεις, ψηφιακές και μη, καθώς και οι απειλές.
Στις παρακολουθήσεις, η κυβέρνηση και η Βουλή οφείλουν άμεσα να περάσουν διατάξεις που θα υποχρεώνουν τους αρμόδιους εισαγγελείς να παρέχουν δικαιολόγηση κάθε παρακολούθησης που εφαρμόζεται για λόγους εθνικής ασφάλειας, ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος της νομιμότητας και της αναλογικότητας αυτής. Επιπλέον, πρέπει να θεσπιστεί ένας ανεξάρτητος μηχανισμός μέσω του οποίου άτομα που είχαν τεθεί υπό παρακολούθηση να μπορούν να αποκτούν πρόσβαση στην πληροφορία που τους αφορά, καταργώντας το διάστημα τριών ετών και επαναφέροντας την αποκλειστική αρμοδιότητα στην ΑΔΑΕ, με ειδικές μάλιστα εγγυήσεις για τους δημοσιογράφους.
Πηγή: tvxs.gr
