*Συνέντευξη στον Βασίλη Σκουρή και στο ieidiseis.gr
Στις ευθύνες του Κωνσταντίνου Καραμανλή και μέρους του πολιτικού κόσμου της εποχής για την εγκαθίδρυση της χούντας των συνταγματαρχών αναφέρεται ο Αντώνης Λιάκος, με αφορμή την επέτειο από την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου.
«Στην Μεταπολίτευση επικράτησε η απόδοση ευθυνών στους «επίορκους αξιωματικούς», προκειμένου να περιοριστεί η έκταση της αποχουντοποίησης και να εξασφαλιστεί μια ομαλή πορεία προς τον κοινοβουλευτισμό χωρίς μεγάλες κοινωνικές αναταράξεις και νέους διχασμούς», τονίζει μεταξύ άλλων ο κορυφαίος ιστορικός και συγγραφέας, ενώ αναλύει χαρακτηριστικά πώς δημιουργήθηκε το «οικονομικό θαύμα» της χούντας.
«Η ίδια η δικτατορία είτε όπως σχεδιαζόταν, είτε όπως πραγματοποιήθηκε, εξέφραζε ένα σοβαρό κομμάτι της πυραμίδας των εξουσιών της ελληνικής κοινωνίας. Χούντα δεν ήταν μόνο οι γραφικότητες του Παττακού ή τα τσάμικα του Παπαδόπουλου. Πίσω από αυτά κρύβονται πολλές πολιτικές απόψεις και πολιτικές πρακτικές που βρίσκονται σε εξέλιξη από την εποχή της κρίσης έως σήμερα. Η χούντα δηλαδή εκφράζει ένα στιβαρό αντιδημοκρατικό μπλοκ με διάρκεια στην ελληνική ιστορία, που δεν βρίσκεται μόνο στην άκρα δεξιά του πολιτικού φάσματος, ούτε μόνο στους νοσταλγούς της επταετίας», αναφέρει ο Αντώνης Λιάκος, ενώ τονίζει πως «η Μητσοτάκης ΑΕ (όλο το συγκρότημα μέσα ή έξω από την ΝΔ) βασανίζει την ιστορία».
Τελικά τι ήταν και ποιοι επέβαλαν τη στρατιωτική χούντα στη χώρα;
-Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τίθεται συνήθως εκτός κάδρου για τις ευθύνες του για την δικτατορία γιατί συνδέεται με την έξοδο από αυτήν και την επαναφορά του κοινοβουλευτισμού. Το ένα γεγονός όμως δεν πρέπει να σκεπάζει το άλλο. Σε μια επιστολή του στον Κωνσταντίνο Τσάτσο, στις 10 Μαΐου 1966, δηλαδή λιγότερο από ένα χρόνο πριν την 21η Απριλίου, έγραφε στον έμπιστο φίλο και συνεργάτη του: «Χωρίς να σχολιάσω τα όσα απερίγραπτα συνέβησαν και συμβαίνουν από τριετίας εις τον τόπον μας και τα οποία αποτελούν σαφή συμπτώματα εθνικής κρίσεως, θα συνεβούλευα εις γενικάς γραμμάς: Να σχηματισθή Κυβέρνησις από ικανά και κατάλληλα πρόσωπα, η οποία να εξουσιοδοτηθή από την Βουλήν ή, της Βουλής αρνουμένης, από τον βασιλέα, όπως ασκούσα εκτάκτους εξουσίας […].» . Δηλαδή, ο Καραμανλής ζητά κυβέρνηση με έκτακτες εξουσίες και την παραβίαση της κοινοβουλευτικής νομιμότητας. Οι δηλώσεις αυτές είναι γνωστές στους ιστορικούς, και δημοσιευμένες. Δείχνουν, μαζί με πολλά άλλα στοιχεία, ότι ένα μέρος της ιθύνουσας τάξης στην Ελλάδα δεν αποδεχόταν την πολιτική αλλαγή που είχε συντελεστεί το 1963 -γι αυτό ο Καραμανλής γράφει «πριν από τρία χρόνια» – και κυρίως ότι είχε φοβηθεί από τα «Ιουλιανά», δηλαδή από τις εργατικές και φοιτητικές διαμαρτυρίες που είχαν αρχίσει από τις αρχές της δεκαετίας του 60 και είχαν κορυφωθεί με τις λαϊκές διαμαρτυρίες του 1965, και επιζητούσε την επιστροφή σε ένα αυταρχικό καθεστώς. Στη μερίδα που ζητούσε μια έκτακτη παρέμβαση του βασιλιά και του στρατού, ματαίωση των εκλογών και δημιουργία μιας αυταρχικής συνταγματικής τάξης ανήκαν ένα μέρος του συντηρητικού πολιτικού κόσμου, επιχειρηματίες, δικαστικοί και ακαδημαϊκοί, όπως φάνηκε στη συνέχεια από τη συμμετοχή τους στις κυβερνήσεις και στα διάφορα συμβούλια και επιτροπές της χούντας. Στην Μεταπολίτευση επικράτησε η απόδοση ευθυνών στους «επίορκους αξιωματικούς», προκειμένου να περιοριστεί η έκταση της αποχουντοποίησης και να εξασφαλιστεί μια ομαλή πορεία προς τον κοινοβουλευτισμό χωρίς μεγάλες κοινωνικές αναταράξεις και νέους διχασμούς. Επιπροσθέτως, και με την αναζήτηση ευθυνών στις Αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες αποσιωπήθηκαν οι ευθύνες αυτού του ευμεγέθους αντιδημοκρατικού πλέγματος στην ελληνική κοινωνία.
Κάποιοι, πάντως, επιμένουν στο «οικονομικό θαύμα» της χούντας. Ας μιλήσουμε γι αυτό. Ήταν έτσι;
Διαθέτουμε ευτυχώς σήμερα δυο αξιόπιστες μελέτες οικονομικής ιστορίας οι οποίες αποκαθιστούν την εικόνα. Είναι οι μελέτες του Χρυσάφη Ιορδάνογλου (Η ελληνική οικονομία μετά το 1950. Περίοδος 1950-1973: Ανάπτυξη, νομισματική σταθερότητα και κρατικός παρεμβατισμός, Έκδοση Τράπεζα της Ελλάδος 2020) και του Χρήστου Τσάκα (Με το βλέμμα στην Ευρώπη. Οι ελληνογερμανικές σχέσεις μετά τον πόλεμο, 1953-1981, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2022). Σύμφωνα με αυτές βλέπουμε στα χρόνια της χούντας μια ετήσια αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 9%. Ακόμη περισσότερο, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας ανήλθε από το 57%, πριν από τη δικτατορία, στο 70% του κοινοτικού μέσου όρου, και οι ελληνικές βιομηχανικές εξαγωγές, από 16%, το 1967, έφτασαν το 46% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών το 1973. Ακόμη η ΕΟΚ ήδη από το 1968 ―νωρίτερα δηλαδή από το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα της Συμφωνίας Σύνδεσης― είχε άρει πλήρως τους δασμούς για τα ελληνικά βιομηχανικά προϊόντα. Έτσι, παρότι η ελληνική σύνδεση είχε τυπικά παγώσει, ο ρυθμός αύξησης των βιομηχανικών εξαγωγών προς τις χώρες της Κοινότητας μεταξύ του 1968 και του 1973 είχε αυξηθεί. Η ανεργία το 1970-71 φτάνει σε μηδενικά επίπεδα και αρχίζει η συζήτηση για εισαγωγή ξένων εργατών από Ινδία-Μπαγκλαντές. Σημασία όμως έχει το γιατί. Και σε αυτό θα πρέπει να είμαστε σαφείς: η δικτατορία δεν χαράζει μια δική της οικονομική πολιτική διαφορετική από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Συνεχίζει και κεφαλαιοποιεί την οικονομική πολιτική που χαράχθηκε το 1953. Και το δηλώνει πολλές φορές ρητά: διαφύλαξη της νομισματικής σταθερότητας, υλοποίηση των αρχών του προγραμματισμού, προσέλκυση ξένων επενδύσεων, προσήλωση στον δυτικοευρωπαϊκό προσανατολισμό και τη Συμφωνία Σύνδεσης με την τότε ΕΟΚ (Τσάκας 177-243).
Λέτε δηλαδή ότι η δικτατορία έγινε σε μια ευνοϊκή για την οικονομία εποχή. Τότε γιατί χρειάστηκε και γιατί υποστηρίχτηκε από τους ισχυρούς οικονομικούς κύκλους, όπως τους ονομάζετε;
Ναι έγινε σε μια εποχή οικονομικής ανάπτυξης. Από το 1953 έως το 1973 η Ελλάδα διέρχεται τη χρυσή εικοσαετία από την οποία πέρασαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές και δυτικές χώρες. Είναι δυο δεκαετίες με τρία κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτο, φτηνή ενέργεια (πετρέλαιο) για τη βιομηχανία, δεύτερο νομισματική σταθερότητα χάρη στην σταθερή ισοτιμία δολαρίου-χρυσού, και τρίτο γενικευμένη οικονομική άνοδο με αποτέλεσμα αύξηση του όγκου του διεθνούς εμπορίου. Τί επί πλέον εξασφάλισε η Ελλάδα; Βασίστηκε σε χαμηλό κόστος εργασίας (συμπίεση μισθών και κοινωνικές δαπάνες στο μισό της υπόλοιπης Ευρώπης) σε επιδοτήσεις δανείων και μέτρα προστασίας από τον διεθνή ανταγωνισμό. Το άγχος των βιομηχάνων και των οικονομικών παραγόντων ήταν ότι αυτή την πολιτική απειλούσαν να τη διαταράξουν οι κοινωνικές διεκδικήσεις της τριετίας 1963-66, και μάλιστα σε μια εποχή που σύμφωνα με τη συμφωνία σύνδεσης του 1961 θα έληγε το καθεστώς δασμολογικής προστασίας απέναντι στην Ευρώπη. Οι αμερικανικές πηγές της εποχής αναφέρονται σε ηγέτες του επιχειρηματικού κόσμου που συμμετείχαν στον κύκλο συζητήσεων του βασιλιά για εκτροπή.
Υποστήριξαν όμως και τους συνταγματάρχες;
Ναι, προσανατολίστηκαν γρήγορα σε αυτούς. Μπορεί από τον ΣΕΒ ο Μαρινόπουλος να ήταν κάπως επιφυλακτικός, αλλά ο Μποδοσάκης τους αγκάλιασε. Ιδίως οι εφοπλιστές έδρασαν σε στενή συνεργασία με τη χούντα. Ο Στρατής Ανδρεάδης πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών ανήκε στο στενό περιβάλλον του Παπαδόπουλου και τον ανεκήρυξε σε ισόβιο πρόεδρο της Ένωσης. Ο Ωνάσης υποσχέθηκε εντυπωσιακές επενδύσεις ακριβώς μετά την αποτυχία του βασιλικού πραξικοπήματος. Ο Νιάρχος επένδυε σε διυλιστήρια και ναυπηγεία και η δικτατορία του εξασφάλιζε πλουσιοπάροχα δάνεια και διευκολύνσεις σε γη, σε βάρος κάθε πρόβλεψης περιβαλλοντικής και αρχαιολογικής. Το 1973, το εφοπλιστικό κεφάλαιο είχε τον έλεγχο του ενός τετάρτου των μεγαλύτερων βιομηχανικών επιχειρήσεων, έχοντας θέσει υπό τον απόλυτο σχεδόν έλεγχό του τους κλάδους των πετρελαιοειδών (85%) και των μεταφορικών μέσων (74%).Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δυο ονόματα από την εποχή της χούντας που ακούγονται σήμερα περισσότερο και καθημερινά, είναι Ωνάσης και Νιάρχος. Και ακούγονται αποενοχοποιημένα, χάρη στα πολιτισμικά ιδρύματα που βασίστηκαν και σε ουρανομήκη κέρδη και εκείνης της εποχής.
Και γιατί παρά το οικονομικό θαύμα μπήκε σε κρίση η δικτατορία και κατέρρευσε, ή να το διατυπώσω αλλιώς, γιατί δεν συνεχίστηκε το οικονομικό θαύμα. Μήπως έχουν ευθύνη οι δημοκρατικές κυβερνήσεις;
Η κρίση της δεκαετίας του ’70 έθεσε τέλος στην εικοσαετή μεταπολεμική οικονομική άνθηση, χρυσή εποχή την αποκαλεί ο Χομπσμπαουμ, σε όλο τον δυτικό κόσμο. Δυο ήταν τα στοιχεία της κρίσης. Πρώτο οι πετρελαϊκές κρίσεις που εκτόξευσαν την τιμή των υγρών καυσίμων, πάνω στα οποία κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, βασίστηκε η μεταπολεμική ανάπτυξη, και δεύτερο η αποσύνδεση δολαρίου χρυσού που έθεσε τέρμα στη διεθνή νομισματική τάξη προκαλώντας υποτιμήσεις, πληθωρισμό, οικονομική στασιμότητα και μεγάλες μεταφορές κεφαλαίων σε αναζήτηση φτηνής εργασίας στην περιφέρεια. Αυτήν ακριβώς την εποχή καταρρέουν οι δικτατορίες του νότου, Πορτογαλία, Ελλάδα και Ισπανία. Η δυτικοευρωπαϊκή οικονομική πολιτική κευνσιανισμός + κράτος πρόνοιας δείχνει τα όριά της, και εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια μιας νέας εποχής που θα αρχίσει να δρομολογείται στη δεκαετία του ’80 και η οποία επιδιώκει μακροοικονομική σταθερότητα και απελευθέρωση αγορών. Αρχίζει δηλαδή μια εποχή που θα διαρκέσει τουλάχιστον ως την οικονομική κρίση του 2008.
Και στην Ελλάδα;
Και στην Ελλάδα εμφανίζεται η κρίση με πληθωρισμό και αρχόμενη ανεργία. Αν επομένως η δικτατορία μπορούσε να εξαγοράσει μια παθητική αποδοχή τα προηγούμενα χρόνια, το 1973 οι δυνατότητές της εξαντλούνται. Η ανάπτυξη της οικονομίας την έκανε πιο ευαίσθητη στις οικονομικές διακυμάνσεις. Την ίδια εποχή η δικτατορία είχε ήδη δρομολογήσει διστακτικά τη μετάβαση σε ένα καθεστώς ελεγχόμενου κοινοβουλευτισμού από το 1972, την πραγματοποιεί το 1973 με το πείραμα Μαρκεζίνη, αλλά αφενός η χαλάρωση της λογοκρισίας για να πραγματοποιηθεί το πείραμα αυτό, αφετέρου η ανησυχία για την πορεία της οικονομίας, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των προσδοκιών για αλλαγές, και η αναμονή δημιουργούσε με τις κινητοποιήσεις ρωγμές και εκρήξεις (Νομική και Πολυτεχνείο). Αλλά βέβαια για τις εκρήξεις αυτές χρειάστηκαν και άλλοι παράγοντες, πολιτισμικοί, ιδεολογικοί, νοοτροπιακοί κ.α. Πάντως η Ελλάδα του 1973 δεν ήταν η Ελλάδα του 1967. Και όμως γίνεται στην ιστορία, οι ήρωες απεργάζονται την καταστροφή τους. Οι άσοι στο μανίκι της δικτατορίας αποδείχθηκαν βαρίδια.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, ξεκίνησε μια προσπάθεια εξωραϊσμού του ρόλου της δικτατορίας, ακόμα και από κοινοβουλευτικές δυνάμεις. Αργά αλλά σταθερά, αρχίζει και υιοθετείται από πολιτικές δυνάμεις του δημοκρατικού τόξου, ακόμα και από τον πρωθυπουργό, η «θεωρία των δυο άκρων». Σας ανησυχεί;
Η Μητσοτάκης ΑΕ (όλο το συγκρότημα μέσα ή έξω από την ΝΔ) βασανίζει την ιστορία όπως ο Πιτυοκάμπτης, ο γίγαντας που σκότωσε ο Θησέας στην πορεία του από την Τροιζήνα στην Αθήνα. Εκείνος έδενε το θύμα του ανάμεσα σε δυο κορφές πεύκων που τις λύγιζε, κι έπειτα τις άφηνε ξαφνικά και το θύμα διαμελιζόταν. Τούτοι έχουν δυο κορφές, η μία λέγεται Μεταρρύθμιση (ό,τι τους βολεύει δηλαδή να θεωρούν ως μεταρρύθμιση), και η άλλη κορφή λέγεται Λαϊκισμός, όπου βάζουν ότι θέλουν να δυσφημίσουν, από τα κινήματα διαμαρτυρίας -το «πεζοδρόμιο» που έλεγε η χούντα- έως και την ίδια τη χούντα. Εκεί χωράνε και οι τα δύο άκρα και όποιος άλλος κακός φανταστούμε. Η ιστορία διαμελίζεται ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις και τον λαϊκισμό αναδρομικά. Ωστόσο εκείνο που λειτουργεί στο πλαίσιο αυτό, και λειτουργεί από καιρό είναι η δαιμονοποίηση και η εξωτικοποίηση της χούντας, έτσι ώστε αν επισημανθεί ότι κάτι της μοιάζει ξεσηκώνονται με ιερή αγανάκτηση οι πάντες για να καταγγείλουν την οποιαδήποτε σύγκριση. Εν τούτοις η ίδια η δικτατορία είτε όπως σχεδιαζόταν, είτε όπως πραγματοποιήθηκε, εξέφραζε ένα σοβαρό κομμάτι της πυραμίδας των εξουσιών της ελληνικής κοινωνίας. Χούντα δεν ήταν μόνο οι γραφικότητες του Παττακού ή τα τσάμικα του Παπαδόπουλου. Πίσω από αυτά κρύβονται πολλές πολιτικές απόψεις και πολιτικές πρακτικές που βρίσκονται σε εξέλιξη από την εποχή της κρίσης έως σήμερα. Η χούντα δηλαδή εκφράζει ένα στιβαρό αντιδημοκρατικό μπλοκ με διάρκεια στην ελληνική ιστορία, που δεν βρίσκεται μόνο στην άκρα δεξιά του πολιτικού φάσματος, ούτε μόνο στους νοσταλγούς της επταετίας. Στο ρεπερτόριο αυτού του αντιδημοκρατικού πλέγματος δεν βρίσκεται μόνο η κατάργηση του κοινοβουλευτισμού, όπως έκανε η χούντα, αλλά και η αποδυνάμωση της δημοκρατίας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Πηγή: ieidiseis.gr
Φωτογραφία: EUROKINISSI/ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΖΩΝΤΑΝΟΣ
