*Συνέντευξη στην Εύα Νικολαΐδου
Τη ζωή της Αιμιλίας Υψηλάντη τη διαγράφουν μικρές και μεγάλες ιστορίες αλλά πάντα ευανάγνωστες, χωρίς υποσημειώσεις και παραπομπές. Δεν προσεγγίζει μονοδιάστατα τα έργα. Θέτει ερωτήματα, ξύνει πληγές. Πρόσφερε απλόχερα στον χώρο της τέχνης, με το αίτημα της συντροφικότητας να μην είναι επιταγή αλλά πηγαία αλληλεγγύη. Διετέλεσε πρόεδρος στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών και βουλευτής του ΚΚΕ (1981).
Πρέπει να διασχίσεις τη δουλειά της Χρύσας Καψούλη, να τη γνωρίσεις και μετά να την αποδεχθείς. Στην «Κυρία Κλάιν», του Νίκολας Ράιτ, σκηνοθέτησε τρεις ψυχαναλύτριες με πρωταγωνίστριες την Αιμιλία Υψηλάντη ως κ. Κλάιν, τη Νατάσα Καλογρίδη και τη Σάρα Εσκενάζυ. Μας κινητοποίησε συναισθηματικά και νοητικά προσκαλώντας μας σε διάλογο με την υπόθεση του έργου.
Η χαρά της φιλοξενίας από την Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου-Γκίκα, η αξία του χώρου, όλοι συμφιλιωμένοι με τον χρόνο, χρωστάμε πολλά στον εμπνευστή και δημιουργό Αγγελο Δεληβορριά, που έκανε πολυδιάστατο τον πολιτισμό. Βοηθάει και ο χώρος στον δημιουργικό στοχασμό των «συν-δημιουργών».
● Πώς γνωριστήκατε;
Αιμιλία Υψηλάντη: Τη γνωρίζω από το 1989, όταν πήγα στο ΚΘΒΕ. Ανέβηκα, τότε, επειδή μου ζήτησε ο Βουτσινάς να παίξω την παραμάνα στη «Μήδεια». Στην αρχή συνάντησα ένα επιφυλακτικό κλίμα. Οι κοπέλες του Χορού μετά, ανάμεσα στις οποίες και η Χρύσα, μου είχαν κάνει εντύπωση. Μου έφεραν μάλιστα και δώρο ένα ασημένιο καραβάκι, την Αργώ.
● Αργώ, όπως την εταιρεία θεάτρου που έχεις.
Αιμ.Υψ.: Εχω μια αδυναμία στον μύθο. Η Χρύσα από εκείνα τα χρόνια αποτυπώθηκε στο μυαλό μου. Μετά στην Αθήνα συναντηθήκαμε και συνεργαστήκαμε. Ηταν καλλιτεχνική υπεύθυνη του μικρού θεάτρου που έχουμε. Είμαστε μαζί σε διάφορα συνδικαλιστικά όργανα. Εχουμε μια γνωριμία εκτίμησης κι αλληλοσεβασμού. Δεν είναι μόνο το καλλιτεχνικό έργο που παράγουμε, αλλά τι θέση παίρνουμε μέσα στο επάγγελμα. Η σοβαρότητα, η αξιοπρέπεια και η σεμνότητα της Χρύσας είναι ένας τρόπος που με εκφράζει απόλυτα.
Χρύσα Καψούλη: Ημουν 26 χρόνια στο Κρατικό. Δεν κατάγομαι από τη Θεσσαλονίκη. Οταν επέστρεψα στην Αθήνα, είχα έναν ιδρυματισμό. Ηθελα να ανήκω κάπου. Οταν η Αιμιλία μου είπε ότι υπάρχει ένας μικρός χώρος στο «Αργώ», ξαναβρήκα ένα σπίτι που το είχα ανάγκη. Θέλω να αναφέρομαι κάπου. Φέτος που μου είπε να σκηνοθετήσω την ίδια, στη μεγάλη σκηνή, δέχτηκα με μεγάλη χαρά και τιμή.
● Είναι μια αποστολή το θέατρο;
Χρ.Κ.: Δεν ξέρω αν είναι αποστολή. Ξεκινάει κανείς και δεν ξέρει πότε θα σταματήσει. Εγώ και η Αιμιλία έχουμε οικογένειες, μάλιστα έχω και εγγόνια – δεν σταμάτησα ποτέ γιατί βρίσκω περιβάλλον για τη σκέψη μου, για καινούργιες συνεργασίες, για κόσμο που θα γνωρίσω.
Αιμ.Υψ.: Κάνουμε αυτό που αγαπάμε. Είμαστε επαγγελματίες που οφείλουμε να κάνουμε πάρα πολύ καλά τη δουλειά μας, με αφοσίωση. Ο κόσμος, βέβαια, επειδή υπάρχει η εικόνα του ηθοποιού από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και το θέατρο, αποσπά τον ηθοποιό από τον ρόλο που παίζει, τον βλέπει σαν άτομο και ακουμπάει σε αυτόν όνειρα…
Χρ.Κ.: Και κομμάτια απ’ τον εαυτό του.
Αιμ.Υψ.: Στον χώρο του θεάτρου εισπράττουμε μια εξιδανίκευση της πραγματικότητας, θαυμασμό. Δεν έχει, όμως, σχέση με το να λέμε «είμαστε εμείς οι άνθρωποι του πολιτισμού». Πολιτισμός είναι τα πάντα.
● Πώς εκτιμάτε το κοινό και τι περιμένετε από αυτό;
Αιμ.Υψ.: Εγώ θέλω απλώς όσο μπορεί να είναι πιο ανοιχτό στην παράσταση, να είναι καλοπροαίρετο και να εκδηλώσει την αρέσκειά του με ένα χειροκρότημα. Θέλω το κοινό να σκεφτεί ότι είναι σημαντική η τέχνη μας.
Χ.Κ.: Πιστεύω πολύ στο θέατρο, όπου κι αν γίνεται, σε μικρούς χώρους, στις πλατείες, στις ταράτσες, στα νοσοκομεία. Βοηθάει σημαντικά τους ανθρώπους. Θυμίζει αυτό της αρχαίας τραγωδίας και της μέθεξης…
Αιμ.Υψ.: Θεραπεύει…
Χρ.Κ.: Και της θεραπείας. Μια καλή παράσταση παίζει έναν τέτοιο ρόλο.
● Το θέμα του έργου «Η κυρία Κλάιν» είναι ευαίσθητο. Δεν υπάρχει ουσιαστικότερη σχέση από της μάνας-κόρης.
Χρ.Κ.: Σε μια οικογένεια δημιουργούνται θυμοί, αδιέξοδα, ακόμα και πόλεμος, που είναι εμφύλιος πια. Από τους πιο σκληρούς πολέμους που μπορούμε να έχουμε. Ολοι έχουμε ξεστομίσει λόγια εναντίον της μητέρας μας ή εκείνη μας έχει πικράνει και στεναχωρήσει και αυτό μπορεί να το κουβαλάμε σε όλη μας τη ζωή.
Αιμ.Υψ.: Ενδιαφέρον στο έργο έχει ότι είναι και οι δύο ψυχαναλύτριες. Η κ. Κλάιν λέει: «Πρέπει να επιδιώξουμε να έχουμε μια ενήλικη, συνετή φιλία μάνας και κόρης». Δεν μπορεί και δεν πρέπει μια μάνα και μια κόρη να γίνουν φίλες. Αλλά από μια ηλικία και μετά πρέπει να έχουν μια ψυχραιμία και να συζητούν ως ενήλικες όποια προβλήματα ανακύπτουν μέσα στην οικογένεια και στη σχέση τους, όχι σαν εξαρτώμενα άτομα. Δεν υπάρχει λόγος να γίνεις φίλος με το παιδί σου. Η φιλία είναι άλλου είδους.
Οταν π.χ. έχω μια μάνα 70 χρόνων, δεν θα τη στενοχωρήσω με κάποια προβλήματά μου, ενώ δεν θα διστάσω να τα πω σ’ έναν φίλο μου. Ποιο είναι το ζητούμενο; Να κοπεί ο ομφάλιος λώρος της εξάρτησης. Θέλουν, όμως, και οι μανάδες να κοπεί; Οι περισσότερες Ελληνίδες μάνες όχι. Το αποτέλεσμα είναι να γεννιούνται δυστυχίες και εμείς να είμαστε γαντζωμένοι στα παιδιά μας αλλά κι αυτά το ανταποδίδουν.
● Είναι στρατευμένη τελικά η τέχνη;
Αιμ.Υψ.: Ο άνθρωπος διαμορφώνεται από την κοινωνία, την εκπαίδευση, την οικογένεια, το σχολείο. Σε αυτό το κύτταρο της κοινωνίας ό,τι καταλήγει να υπάρχει είναι πολιτικό. Μήπως δεν είναι πολιτικό ζήτημα το #Μe too; Η καταδυνάστευση, η κακοποίηση των ανθρώπων. Θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει στο έργο, ώς έναν βαθμό, κακοποιητική τη σχέση μητέρας και κόρης.
Βλέπω όμως και την αναγκαιότητα της εποχής της να μπορέσει να προχωρήσει και να απελευθερωθεί σαν γυναίκα. Η τέχνη γενικά είναι πολιτική. Απευθύνεται στην ψυχή με την έννοια της ψυχαγωγίας αλλά διά του ψυχισμού ενεργοποιούνται όλο το σώμα, ο εγκέφαλος και το συναίσθημα. Αυτό είναι το κέρδος. Πέρα από την ψυχική ανακούφιση και τη θεραπεία της ψυχής που δίνουμε μέσα από ένα έργο τέχνης.
Χρ.Κ.: Και το ατομικό, Αιμιλία, είναι πολιτικό. Το ότι είμαστε σε αυτό το μουσείο και κάνουμε αυτή τη συνέντευξη είναι πολιτική πράξη. Γράφονται έργα παγκοσμίως. Τα έργα έχουν ποίηση, έχουν προβληματισμούς και μορφές δύσκολων κοινωνιών. Βλέπω στα σχολεία όπου με καλούν πολλές φορές παιδιά που δεν μιλάνε καν ελληνικά, από διαφορετικές χώρες. Αυτά θέλουν πάρα πολλή δουλειά και γενικότερα η παιδεία για να φτάσει να γίνει πολιτική.
● Πώς ονειρεύεστε τη θεατρική παιδεία;
Χρ.Κ.: Είμαι πρόεδρος της νομοθετικής επιτροπής για όλες τις σχολές θεάτρου, χορού κ.λπ. Το αντικείμενο είναι η ποιότητα των σπουδών των παιδιών, το περιεχόμενο, τα μαθήματα κ.λπ. Ισως είναι ένα στάδιο για να γνωρίσεις καλύτερα τον εαυτό σου. Να ασκήσεις το σώμα σου. Πιστεύω ότι πρέπει να έχουμε μικρά, κρατικά σχολεία.
● Τι σημαίνει ιδεολογία και συνδικαλισμός;
Αιμ.Υψ.: Εζησα μια εποχή αφοσίωσης και τυχαίων γεγονότων. Η τύχη παίζει έναν ρόλο κάποια στιγμή: πού βρέθηκες, ποιους είχες δίπλα σου. Σου ανοίγεται ξαφνικά μια πόρτα που είσαι ώριμος να αξιοποιήσεις και το τυχαίο γεγονός. Ηταν εποχή έντονης πολιτικοποίησης στην οποία δεν μπορούσες να μείνεις απέξω. Ημασταν πιο πολύ αφοσιωμένοι σε έναν στόχο. Αυτό είναι μέσα μου κεφάλαιο. Σήμερα οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη πολυδιάσπαση σε διάφορα πράγματα. Ο άνθρωπος καθορίζεται βασικά από την εποχή του. Παίρνουμε ερεθίσματα από το τώρα, και διαμορφωνόμαστε. Είναι σημαντικό ο άνθρωπος να μπορεί να δρα με τους υπόλοιπους σε μια κοινωνία. Το μαγικό του θεάτρου είναι ότι μετέχεις σε μια ομάδα που έχει έναν συγκεκριμένο στόχο. Πώς να έχει το παιδί σήμερα την πίστη που είχαμε, η οποία μπορεί να ξεκινούσε από μια ιδεολογία, από έναν στόχο ευρύτερο, από το ότι υπηρετήσαμε τον αντιδικτατορικό αγώνα εν προκειμένω, πήγαμε μετά σε κόμματα, δώσαμε χρόνο, δυνάμεις, πήραμε, κερδίσαμε πάρα πολλά.
● Τι κέρδισες, δηλαδή;
Αιμ.Υψ.: Οταν δίνεις, κερδίζεις. Εκεί που πηγαίνουμε ικανοποιούμε μια βασική μας ανάγκη. Εγώ ένιωσα ότι δεν μπορούσα να είμαι μια ποδοπατημένη ηθοποιός. Το ένιωσα, λογικά, γιατί είμαι και πολύ καρτεσιανή. Ολοι πρέπει να μετέχουμε στα κοινά και να έχουμε ένα μερίδιο στη ζωή αυτού του τόπου.
Χρ.Κ.: Κάθε εποχή έχει το δικό της αίτημα. Σήμερα, βλέπουμε τι γίνεται με το περιβάλλον. Πόσο το καταστρέφουμε. Οταν υπήρχε η χούντα, το αίτημα ήταν να υπάρχεις μέσα σε μια Αριστερά. Αυτή τη στιγμή, έχουμε και τη γυναικοκτονία.
● Πόσο εύκολο είναι οι νέοι ηθοποιοί να βρουν δουλειά;
Χρ.Κ.: Μια μαθήτριά μου που δεν μπορεί εύκολα να βρει δουλειά κάνει ξενάγηση στα γκράφιτι της Αθήνας. Μένω στην Κυψέλη. Εχω παρατηρήσει ότι αναπτύχθηκαν πλατείες, ιδιωτικοί χώροι, μικρά μαγαζάκια που στολίστηκαν με καταπληκτικά έργα.
Αιμ.Υψ.: Υπάρχουν μερικά που είναι πολύ ωραία καλλιτεχνήματα, όχι να πάρεις μια μαύρη μπογιά και να βάφεις τους τοίχους. Αλλά δημιουργείς τη σκηνογραφία της πόλης.
● Μπορούν να χωρέσουν πολύ σημαντικά γεγονότα σε μικρές στιγμές;
Αιμ.Υψ.: Παίζει ρόλο η τύχη. Οπως και ποιοι άνθρωποι είναι κοντά σου εκείνη τη στιγμή.
Χρ.Κ.: Αισθάνομαι πάρα πολύ τυχερή αν κοιτάξω πίσω στη ζωή μου. Αγαπώ πολύ τους ανθρώπους και ό,τι υπάρχει γύρω το βρίσκω πραγματικά σπουδαίο. Είμαι τυχερή που είμαι υγιής και μπορώ να το απολαμβάνω. Από κει και πέρα οι συναντήσεις με ανθρώπους είναι τυχαίες στιγμές πολύ σημαντικές.
Πηγή: “Εφημερίδα των Συντακτών”
