*Του Μανώλη Πιμπλή –
Το να έχει γίνει κάποιος σύμβολο της Αριστεράς, εμβληματική προσωπικότητα της Αντίστασης κατά μιας χούντας, ο πρώτος που δημοσιεύει εναντίον της χούντας αυτής, μπορεί να τον καθιστά μεν ηρωική μορφή θέλει δεν θέλει, σίγουρα όμως δεν βοηθάει την ανάδειξη των όποιων άλλων δραστηριοτήτων και ιδιοτήτων του. Όλα επισκιάζονται από τη βασική εικόνα, από τον πρωταρχικό εκείνο ρόλο που του ανέθεσε η Ιστορία και ο οποίος εγκλωβίζει την περσόνα του.
Αυτή ήταν η περίπτωση του Περικλή Κοροβέση.
Το ότι έδωσε συνέντευξη στην αγγλική Sun το 1969 για τα βασανιστήρια της χούντας, αυτά που ο ίδιος είχε υποστεί και που ήξερε ότι υφίσταντο και πολλοί άλλοι, το ότι κατόπιν διέφυγε στο εξωτερικό και κατέθεσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το ότι αυτή η κατάθεση οδήγησε στην πρώτη καταδίκη της χούντας και στη διεθνή της απομόνωση, ενώ έως τότε η διεθνής κοινότητα αδιαφορούσε, όλα αυτά ανέδειξαν τον Κοροβέση σε σύμβολο της αντιδικτατορικής αντίστασης.
Οι Ανθρωποφύλακες, που έγραψε αμέσως μετά και πρωτοδημοσίευσε στη Σουηδία, ένα κείμενο που προέκυψε ακριβώς από την κατάθεσή του στο Συμβούλιο της Ευρώπης και που ήταν το πρώτο βιβλίο εναντίον της χούντας, εκλήφθηκε φυσιολογικά ως συνέχεια των προηγουμένων. Μια μαρτυρία-κόλαφος που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, για την οποία έγραψαν οι μεγαλύτερες εφημερίδες του κόσμου και η οποία επηρέασε τον τρόπο αντιμετώπισης της δικτατορίας από τις ξένες κυβερνήσεις.
Όμως ο Κοροβέσης έγραφε όπως ανέπνεε. Η συγγραφική του περσόνα μάλιστα, που γεννήθηκε μετά τα γεγονότα που περιγράψαμε, και ιδίως μετά την πτώση της χούντας, αποδεικνύει ότι δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα επαναπαυόταν στις δάφνες του, δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα σταματούσε να είναι ενεργός πολίτης και θα γινόταν καθεστηκυΐα μορφή, δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα άλλαζε επειδή κάποια μοίρα τον είχε φέρει πολύ νέο στο πολιτικό προσκήνιο, δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα παραμέριζε τη δίψα του για γνώση, για έκφραση, για πολιτικές λέξεις-αξίες όπως «ελευθερία», «ισότητα», «αλληλεγγύη», προκειμένου να αποκομίσει οφέλη.
Και δεδομένου ότι ήταν ούτως ή άλλως και πολιτικό ον, ότι συνέχιζε να αγωνίζεται για μια καλύτερη κοινωνία και στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, μέσω τακτικής επιφυλλιδογραφίας, μέσω υποστήριξης κινημάτων, αλλά και με διατήρηση, πάντα, της αυτονομίας του σε σχέση με κόμματα και ετοιμοπαράδοτες συνταγές, στην πράξη υπονόμευσε και ο ίδιος την άλλη του σημαντική ιδιότητα, αυτή του πεζογράφου, του θεατρικού συγγραφέα, του ποιητή. Που την υπονόμευσε επίσης και με την ασυντόνιστη εκδοτική του παρουσία, δημοσιεύοντας δηλαδή σκόρπια τα λογοτεχνικά του κείμενα σε διάφορους εκδοτικούς οίκους χωρίς κάποιο στοιχειώδη σχεδιασμό. Για να μη μιλήσουμε και για τις ευθύνες των αριστερών εντύπων στην εικόνα αυτή καθώς, είτε γιατί δεν ήθελαν δήθεν να «θολώσει» η διαυγής πολιτική ακτινοβολία του Κοροβέση με πιο «φλου», πιο «καλλιτεχνικές», πλευρές του, είτε γιατί αντίθετα, απέφευγαν την προβολή κάποιου που είχε μεν σαφή αριστερή ταυτότητα, όχι όμως και συγκεκριμένη ένταξη, άφησαν λίγο πολύ το συγγραφικό του έργο στη σκιά.
Χάρη στην επίμονη προσπάθεια δύο ανθρώπων
Όλα αυτά φαίνεται να αλλάζουν χάρη στην επίμονη προσπάθεια δύο ανθρώπων να αναδείξουν το συγγραφικό του έργο. Της συντρόφου του Περικλή Κοροβέση, της Μαρίας Κατεργάρη, και του φίλου του, εκδότη και πανεπιστημιακού, Νίκου Παπαχριστόπουλου. Μέσα από τις εκδόσεις Opportuna, που έχει ιδρύσει ο δεύτερος, έγινε σταδιακή προσπάθεια συγκέντρωσης των κειμένων του Κοροβέση κάτω από την ίδια σκέπη και, τώρα, με μια αποφασιστική κίνηση, σε μία ενιαία έκδοση Απάντων. Ο πρώτος τόμος των Απάντων, που μόλις εκδόθηκε, περιλαμβάνει την πεζογραφία και το θέατρο. Θα ακολουθήσουν τα υπόλοιπα κείμενα, μαζί και η επιφυλλιδογραφία του που, στη συγκεκριμένη περίπτωση, κατέχει θέση πραγματικού δοκιμιακού έργου. Ο όρος «Άπαντα» είναι σχετικός, με την έννοια ότι ο Κοροβέσης έχει αφήσει ένα μεγάλο αρχείο στο οποίο περιλαμβάνονται κείμενα που δεν μπορεί κανείς να τα κατατάξει με την πρώτη, τα οποία όμως θα μπορούσαν και αυτά κάποτε να περιληφθούν στα Άπαντά του. Ωστόσο τα ήδη γνωστά πεζογραφικά και θεατρικά του έργα είναι εδώ, στον τόμο αυτό των χιλίων σελίδων που καλεί τον αναγνώστη να ανακαλύψει τον Κοροβέση από την αρχή.
Aκολουθώντας βαθύτερες επιθυμίες και όχι συνταγές επιτυχίας
Όπως συνέβη και στη ζωή, όπου ο Κοροβέσης δεν θέλησε ποτέ να εξαργυρώσει τα προφανή αντιστασιακά του διαπιστευτήρια με αξιώματα και τιμές (εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα η σύντομη θητεία του ως βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ το διάστημα 2007-2009), έτσι και στο συγγραφικό πεδίο ο ίδιος δεν θέλησε να εξαργυρώσει την πρωτοφανή διεθνή επιτυχία των Ανθρωποφυλάκων και συνέχισε πειραματιζόμενος με τη γραφή, ακολουθώντας βαθύτερες επιθυμίες και όχι συνταγές επιτυχίας. Ο τόμος που εκδόθηκε τώρα, καθώς τοποθετεί τα κείμενα με χρονολογική σειρά, μας επιτρέπει να παρατηρήσουμε την εξέλιξη της γραφής, της σκέψης και των αισθητικών επιλογών του συγγραφέα. Μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι ο αυθορμητισμός και η ευθύτητα αποτέλεσαν στοιχείο τόσο του «πολιτικού» όσο και του «συγγραφέα» Κοροβέση, ότι με άλλα λόγια συγγραφέας και ενεργός πολίτης ήταν ένα και το αυτό στην περίπτωσή του, μας βοηθάει εντέλει να δούμε για πρώτη φορά με τόση ενάργεια τον συγγραφέα, παράλληλα και μαζί με τον πολιτικά δρώντα Περικλή Κοροβέση.
Να δούμε και τις δύο ιδιότητες στο ίδιο ακριβώς ύψος. Μπορεί μάλιστα να πει κανείς ότι ο τόμος βοηθάει και τους Ανθρωποφύλακες, το συγκλονιστικό αυτό κείμενο του συγγραφέα, να βρει την αληθινή του θέση στον κανόνα της ελληνικής λογοτεχνίας. Να διαλυθούν οι οποιεσδήποτε παρανοήσεις ακόμα υπάρχουν για κατάταξή του στην κατηγορία της μαρτυρίας, να αναδειχθεί η τεράστια δύναμη της αφήγησης, που μοιάζει αποστασιοποιημένη αλλά δεν είναι, που είναι όμως τόσο ακριβώς ψύχραιμη και υποδόρεια σαρκαστική ώστε να πολλαπλασιάζει την αναγνωστική επίδραση των ούτως ή άλλως υπερεπιδραστικών γεγονότων που περιγράφει, ώστε να παίρνει πλέον αναμφισβήτητα θέση δίπλα στα σπουδαιότερα κείμενα της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, που έγραψε πρόλογο στον τόμο όπως και ο Παντελής Μπουκάλας, αλλά και ο Νίκος Παπαχριστόπουλος, μιλάει μάλιστα για «το κορυφαίο αντιστασιακό μας κείμενο» και, σε οικουμενική κλίμακα, για «ιστορικό μνημείο λόγου για τον εικοστό μεσαίωνα, δίπλα στα έργα των Πρίμο Λέβι, Σολζενίτσιν, Αρτούρ Λόντον, Βασίλι Γκρόσμαν, Κλωντ Λανζμάν».
Ο τόμος αυτός εξάλλου, δεν μπορεί παρά να αποτελέσει έναυσμα, όσο η μνήμη του προσώπου θα ξεθωριάζει, για αυτόνομη κριτική αποτίμηση του όλου έργου του Κοροβέση, αποσυνδεδεμένου πια από το πολιτικό βάρος του συγγραφέα, ενός έργου που από πολλές απόψεις είχε στοιχεία που βρίσκονταν μπροστά από την εποχή του.
Περικλή Κοροβέση: Άπαντα (πρώτος τόμος), πρόλογος: Δημήτρης Ραυτόπουλος, επιμέλεια: Νίκος Παπαχριστόπουλος, εκδόσεις Opportuna, 2024
ΠΗΓΗ: epohi.gr
