Η Ελλάδα οφείλει να κάνει πολλά για να προσεγγίσει τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας και της «πράσινης ενέργειας». Πρώτο θεσμικό βήμα που καθυστερεί είναι ο εθνικός κλιματικός νόμος, ο οποίος θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί πριν από τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP26) στη Γλασκώβη. Η συζήτηση για τον κλιματικό νόμο δεν πρέπει να γίνει μόνο στο κοινοβουλευτικό πλαίσιο και σε επίπεδο κορυφής, ως μια ακόμα υποχρέωση που πρέπει να κλείσει, αλλά οφείλει να εμπλέξει και να αφορά ολόκληρη την κοινωνία και τις παραγωγικές δυνάμεις της Ελλάδας.
Επόμενο βήμα είναι η αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), ώστε να γίνει πιο φιλόδοξο και να ενσωματώνει τους αυξημένους στόχους που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη δέσμη προτάσεων «Fit for 55». Συνολικά η χώρα πρέπει να στοχεύσει σε κλιματική ουδετερότητα πριν από το 2050.
Άλλο παραγωγικό μοντέλο
Ο κλιματικός νόμος πρέπει να αποφύγει γενικόλογες και ασαφείς δεσμεύσεις και να περιγράφει τη μετάβαση σε ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο, εφόσον έχει διαπιστωθεί ότι το παραγωγικό μοντέλο υπερκατανάλωσης των πόρων μας οδήγησε στο κλιματικό και οικολογικό αδιέξοδο. Για να γίνει κάτι τέτοιο, τα διάφορα επενδυτικά εργαλεία -τραπεζικά δάνεια, ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις, ταμείο ανάκαμψης- των επιχειρήσεων και των επενδύσεων πρέπει να συνδεθούν με κριτήρια ουδετερότητας προς το κλίμα και ως προς τη διαχείριση των πόρων (κριτήριο zero waste, zero carbon). Έχουμε βέβαια σοβαρή ανησυχία αν μπορεί κάτι τέτοιο να συμβεί στην Ελλάδα όταν η στρατηγική κυκλικής οικονομίας που είχε ολοκληρωθεί πριν από τρία χρόνια τίθεται ξανά σε διαβούλευση με άλλο όνομα, αλλά δεν προχωράει, όταν έχουμε δυστυχώς οικονομικά σκάνδαλα στην ανακύκλωση, αλλά οι δήμοι δεν έχουν εξοπλισμό, καθώς και όταν η καύση απορριμμάτων αποτελεί στρατηγική επιλογή της κυβέρνησης Ν.Δ.
Επόμενο σημαντικό αναγκαίο βήμα είναι η περαιτέρω διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο ενεργειακό μας μείγμα, που όμως προϋποθέτει την ολοκλήρωση μεγάλων μεταρρυθμίσεων. Πρώτα απ’ όλα, την αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ, που πάγωσε για πάνω από ενάμιση χρόνο και εξήγγειλε ξανά η Ν.Δ., την ολοκλήρωση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών για τις περιοχές Natura 2000, που θα ξεκαθαρίσουν και τις χρήσεις ΑΠΕ σε σχέση με το προστατευόμενο φυσικό κεφάλαιο, την ενίσχυση και ανάπτυξη των Ενεργειακών Κοινοτήτων για τον πλουραλισμό στην παραγωγή καθαρής ενέργειας με αποκεντρωμένα χαρακτηριστικά, την ολοκλήρωση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου αλλά και την ανάπτυξη θεσμικού πλαισίου για τα πλωτά αιολικά πάρκα, όπως και για την ανάπτυξη της αποθήκευσης, που μας «έλειψε» το καλοκαίρι. Τα παραπάνω εργαλεία θα μειώσουν τις συγκρούσεις στις τοπικές κοινωνίες για τη χωροθέτηση των ΑΠΕ, αλλά και θα αποδώσουν οικονομικά οφέλη για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις με φτηνότερο ρεύμα.
Κούφια απολιγνιτοποίηση
Σήμερα αναδεικνύεται και δυστυχώς επιβεβαιώνεται η ανάγκη να «αποδεσμευτούμε» από τη λάθος επιλογή της κούφιας απολιγνιτοποίησης, που δεν είναι σε καμία περίπτωση απανθρακοποίηση, αφού προβλέπει την αντικατάσταση λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ με μονάδες ορυκτού φυσικού αερίου ιδιωτών και όχι με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και με αποθήκευση. Η απόφαση αυτή του κ. Μητσοτάκη δεσμεύει την Ελλάδα σε ένα ορυκτό και ακριβό καύσιμο, το φυσικό αέριο, για τις επόμενες δεκαετίες, θίγοντας τη βιωσιμότητα επιχειρήσεων και νοικοκυριών.
Η Πράσινη Μετάβαση όμως δεν είναι μόνο μια συζήτηση για επενδύσεις. Είναι μια βαθιά αλλαγή που αφορά την κοινωνία και έχει σημαντικότατες κοινωνικές προεκτάσεις. Το σύνθημα της Ε.Ε. «Κανείς να μην μείνει πίσω» ξεκαθαρίζει ότι η μετάβαση πρέπει να γίνει με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, καθώς και να διασφαλιστεί η πρόσβαση όλων των πολιτών στο αγαθό της καθαρής ενέργειας σε προσιτές τιμές.
Η σημερινή ενεργειακή κρίση αμφισβητεί το δικαίωμα της πρόσβασης της ενέργειας για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις και απειλεί τη βιωσιμότητά τους. Χρειάζεται συνεπώς να δούμε πιο προσεκτικά τον κίνδυνο ανάδυσης νέων ανισοτήτων, καθώς και την εμβάθυνση των υφιστάμενων ανισοτήτων. Η σημερινή ενεργειακή κρίση είναι ένα «καμπανάκι» που πρέπει να ακούσουμε με προσοχή για να μην οδηγηθούμε σε κοινωνικές αντιδράσεις και συγκρούσεις στον δρόμο για την Πράσινη Μετάβαση.
Η αγορά ενέργειας στην Ελλάδα
Την ίδια στιγμή, στην Ελλάδα υπάρχουν σοβαρά ζητήματα σχετικά με τον τρόπο που λειτουργεί η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, τα οποία έχουν οδηγήσει σε ολιγοπώλιο, σε χειραγώγηση τιμών και σε ουρανοκατέβατα κέρδη κάποιων παραγωγών το τελευταίο δίμηνο, που, σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις απέναντι στις ΑΠΕ λόγω της υπερθέρμανσης της αγοράς και την αδυναμία δίκαιης μετάβασης για τις λιγνιτικές περιοχές, δημιουργούν ένα «εκρηκτικό» μείγμα, το οποίο τελικά θέτει σε κίνδυνο τον στόχο της Πράσινης Μετάβασης που εμείς στον ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. στηρίζουμε απόλυτα.
Χρειαζόμαστε λοιπόν μεγαλύτερη σοβαρότητα και σε επίπεδο Ελλάδας, και σε επίπεδο Ευρώπης. Είναι προφανές ότι η Ευρώπη δεν ήταν έτοιμη γι’ αυτή την κρίση και αυτή η εκτίμηση δεν αφορά μόνο τα θέματα αποθήκευσης και διαθεσιμότητας καυσίμων. Πρέπει να αξιολογηθούν άμεσα το target model και η λειτουργία του Χρηματιστηρίου Ενέργειας και φυσικά οφείλουμε να δούμε πώς εξελίσσεται το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Ρύπων, η διαθεσιμότητα των δικαιωμάτων και το κοινωνικό αποτύπωμα της υψηλής τους τιμής.
Σε κάθε περίπτωση, είναι άδικο για την ευρωπαϊκή κοινωνία να σπαταλούνται οι πόροι από τον φόρο άνθρακα, που στόχο έχει τη μείωση χρήσης των ορυκτών καυσίμων, για την επιδότηση της ακρίβειας στην ενέργεια, που οφείλεται σε μια αρρύθμιστη και ολιγοπωλιακή αγορά ενέργειας, που κατά πλειονότητα παράγεται από ορυκτά καύσιμα. Δηλαδή φτάσαμε ο φόρος άνθρακα να καταλήγει πίσω στα ορυκτά καύσιμα και όχι στην κοινωνία, αδυνατίζοντας την εξοικονόμηση, την πράσινη ενέργεια, την ανθεκτικότητα και τη δίκαιη μετάβαση.
* Ο Σωκράτης Φάμελλος είναι τομεάρχης Περιβάλλοντος και Ενέργειας της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ., βουλευτής Β’ Θεσσαλονίκης