Ο εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, σε αποκλειστική του συνέντευξη στο iEidiseis αναλύει τους λόγους της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, την αλλαγή του status quo στη διεθνή σκηνή, το νέο δίπολο που αναδύει, τα λάθη της Δύσης και το τι θα μπορούσε να συμβεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Ήταν αναμενόμενη η επίθεση της Ρωσίας και τι ήταν αυτό που την πυροδότησε σήμερα και όχι τις προηγούμενες φορές όταν και γίνονταν οι ανακοινώσεις με τις ημερομηνίες εισβολής;
Αναμενόμενη ήταν κάποια κίνηση από πλευράς Ρωσίας η οποία έχτιζε ένα αφήγημα μέρα με τη μέρα ξεκινώντας από την συγκέντρωση ενός πολύ μεγάλου αριθμού στρατευμάτων στα σύνορα με τη Ουκρανία. Αυτό αρχικά υποθέσαμε ότι ήταν για να ασκήσει η Ρωσία πίεση στην Ουκρανία σε σχέση με τις Συμφωνίες του ΜΙνσκ. Εν συνέχεια διαπιστώσαμε ότι η Ρωσία άρχισε να μιλά για την ανάγκη μιας συνολικής λύσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω από ζητήματα ασφαλείας κυρίως γύρω από αυτά που απασχολούν την ίδια τη Μόσχα. Έγιναν ανταλλαγές επιστολών χωρίς αποτέλεσμα και αργότερα είχαμε την θέση του προέδρου Πούτιν όπως εκφράστηκε στη συνάντησή του με τον Σολτς στη συνέντευξή τύπου ότι αυτό που συμβαίνει στο Ντονμπάς συνιστά γενοκτονία.
Εκεί ήταν, θα σας έλεγα, το πρώτο καμπανάκι που χτύπησε, γιατί άρχισε να χτίζεται, να οικοδομείται γύρω από αυτό, αυτό που συνέβη τις πρώτες πρωινές ώρες σήμερα. Αργότερα είχαμε την Ρωσία να μιλά για επιθετικότητα των Ουκρανών την οποία εμείς δεν μπορούσαμε να διαπιστώσουμε ότι συνέβαινε. Κι ότι των ρωσόφωνων και των ρωσικής καταγωγής των ουκρανικών επαρχιών δεν είχαν γίνει σεβαστά τα δικαιώματα τους, διότι η Ουκρανική Κυβέρνηση δεν σεβόταν τις συμφωνίες του Μινσκ του 2014 και 2015.
Στις αρχές της εβδομάδας είχαμε το περίφημο διάγγελμα του προέδρου Πούτιν το οποίο ήταν πολύ-πολύ προβληματικό. Ήταν προβληματικό διότι ουσιαστικά έδωσε μία αίσθηση ότι η Ουκρανία είναι ένα κατασκεύασμα χώρας ότι δεν υπάρχει εθνική ταυτότητα και ότι είναι ένα κράτος το οποίο δεν έχει λόγο ύπαρξης. Αυτό ήταν νομίζω που πυροδότησε τις εξελίξεις στις οποίες οδηγηθήκαμε συν το γεγονός ότι η Ρωσία επιμένει στην μη είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Αφού έτσι κι αλλιώς δεν είναι στις προθέσεις του ΝΑΤΟ επομένως δεν μπορούν να δοθούν γραπτές εγγυήσεις από το ΝΑΤΟ σε καμία περίπτωση. Κι επιμένει επίσης στο ζήτημα της ουδετερότητας της Ουκρανίας το οποίο σήμερα το αίτησε με την αποστρατιωτικοποίηση και την αποναζιστοποίηση της Ουκρανίας.
Είναι γνωστό το τι σκέφτεται η Ρωσία ως προς την Ουκρανία όσον αφορά τη συμμετοχή κάποιων Ουκρανών στη ναζιστική Γερμανία, αλλά που πραγματικά σκοπεύει να το πάει ο Πούτιν, ως του να είναι μία δύναμη κατοχής στην Ουκρανία ή σκέφτεται κάτι άλλο;
Αν με ρωτούσατε την περασμένη Δευτέρα, πριν το διάγγελμα Πούτιν θα σας έλεγα ότι θα απέκλεια το σενάριο η Ρωσία να πάρει το πολύ μεγάλο ρίσκο, γιατί μιλάμε για πολύ μεγάλο ρίσκο να εξελιχθεί σε δύναμη κατοχής στην Ουκρανία. Σήμερα εξακολουθώ να πιστεύω ότι αυτό δεν είναι το πιθανότερο σενάριο αλλά δεν μπορώ να το βγάλω από το τραπέζι.
Ξέρετε ξέχασα να σας πω πριν ότι κάποια στιγμή οι Ρώσοι ανέφεραν ότι η Ουκρανία με τη βοήθεια των ΝΑΤΟϊκών να αποκτήσει πυρηνικά όπλα οπότε να σκεφτούμε λίγο το σενάριο νεοναζί που μισούν τους Ρώσους σύμφωνα πάντα με την ρωσική εκδοχή να πάρουν στην κατοχή τους πυρηνικά όπλα. Το λέω, προφανώς δεν το πιστεύω, αλλά λέω ότι αν η Ρωσία έχει αυτή την άποψη τότε μπορεί να έχουμε πολλές κατοχές της Ουκρανίας κι όχι μόνο μία.
Επαναλαμβάνω μάλλον σε αυτή τη φάση αν ο Πούτιν σκέφτεται ακόμη ορθολογικά, θα πρέπει να σταματήσει, να επιδιώξει μια διαπραγμάτευση που προφανώς θα γίνει με τους δικούς του όρους και να εξασφαλίσει ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ ή μπορεί ακόμη να γίνει μία χώρα ουδέτερη, κάτι βέβαια που δεν μπορώ να δω με ποιον τρόπο θα μπορούσε να πάρει τέτοιες διασφαλίσεις, τουλάχιστον με τον τρόπο θα το ήθελε ο ίδιος.
Έκανε την επίδειξη δύναμης που έκανε, έστειλε τα μηνύματα του στο εσωτερικό και το εξωτερικό, θα μπορούσε να κάνει πίσω. Αν όμως ο Πούτιν θεωρεί ότι είναι τώρα η στιγμή να κάνει την ανατροπή όσων το ΝΑΤΟ επέβαλε στη Ρωσία χωρίς τη θέληση της από το τέλος του ψυχρού πολέμου και μετά και να δημιουργήσει μια νέα τάξη πραγμάτων μεταψυχροπολεμική τουλάχιστον με τον μετασοβιετικό χώρο και ευρύτερα, τότε εκεί μπορούμε να δούμε ακόμα μεγαλύτερες εκπλήξεις από αυτές που έχουμε δει μέχρι σήμερα.
Αυτό σημαίνει από ότι κατάλαβα ότι ο κόσμος αλλάζει από αυτό που ξέραμε μέχρι πρότινος και έχουμε τις κοσμογονικές αλλαγές που είχαμε και με την πτώση του τείχους του Βερολίνου όπως και με την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου;
Ναι. Νομίζω ότι είμαστε σε ένα σημείο καμπής της νεότερης ιστορίας και σίγουρα όπως το θέσατε πολύ σωστά μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου αυτό που συμβαίνει σήμερα ζούμε την ιστορία σε ενεστώτα χρόνο δηλαδή. Είναι ένα επόμενο σημείο καμπής διότι έχουμε μία επιθετική αναθεωρητική δύναμη η οποία επιτίθεται με την επίκληση διαφόρων αφορμών και προφάσεων σε μία άλλη χώρα η οποία έχει το μειονέκτημα ότι δεν ανήκει σε κάποιον οργανισμό παρά μόνο στον οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών.
Το γεγονός όμως ότι αυτό γίνεται από ένα μόνιμο μέλος του συμβουλίου ασφαλείας είναι πάρα πολύ προβληματικό. Όπως βέβαια προβληματικό ήταν όταν οι Αμερικανοί με τους Βρετανούς έκαναν την περίφημη συμφωνία των προθύμων και επιτέθηκαν στο Ιράκ τότε αναζητώντας υποτίθεται τα όπλα μαζικής καταστροφής που δεν βρέθηκαν ποτέ για να λέμε και του στραβού το δίκιο.
Όπως και στο Βιετνάμ παλαιότερα, όπως και στο Κοσσυφοπέδιο ενδεχομένως.
Σωστά. Στο Κόσοβο επειδή είχαμε τη δεκαετία του 90 που είχε προηγηθεί και πάλι ήταν έωλος ο τρόπος με τον οποίο το Κόσοβο, νομικά μιλώντας, έγινε ανεξάρτητο κράτος. Ακολούθησε βέβαια του Κοσόβου, η Νότια Οσετία, η Αμπχαζία, αλλά δεν πάμε να κάνουμε αντιπαραβολή στο ποιος έχει κάνει τα περισσότερα λάθη.
Αυτό που θέλω να πω είναι ότι είμαστε σε μια κρίσιμη καμπή. Είναι σημαντικό να δούμε πως τελικά θα εξελιχθεί η κατάσταση με την έννοια ότι αν η Ρωσία καταφέρει να επιβάλλει τις επιθυμίες της αυτό αναντίρρητα θα ανοίξει την όρεξη στην Κίνα σε σχέση με την Ταϊβάν και όχι μόνο, πιθανόν και στην Τουρκία αν και φαντάζομαι αυτό θα θελα να το δούμε μετά, σε σχέση με την Ελλάδα.
Σε κάθε περίπτωση δημιουργείτε ένα νέο status quo, με τους Ευρωπαίους ουσιαστικά να πιέζονται από τη μία από την υπερδύναμη ή την μέχρι πρότινος υπερδύναμη τις ΗΠΑ και έναν υπερατλαντικού χαρακτήρα ιμπεριαλισμό και από την άλλη το ρωσικό ιμπεριαλισμό οι οποίοι ουσιαστικά κάνουν σάντουιτς αυτή τη στιγμή τους Ευρωπαίους.
Είναι πολύ δυσάρεστο το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι δεν έχουν λόγο και ρόλο, παρά το γεγονός ότι το προσπάθησαν φιλότιμα, ειδικά ο Πρόεδρος Μακρόν. Φάνηκε ότι το άδειασμα που δέχτηκαν από τον Πούτιν, δείχνει τουλάχιστον σε μένα, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πάρα πολύ δρόμο να διανύσει για να μπορέσει να γίνει ένας παίκτης στο Διεθνές στερέωμα ο οποίος θα λαμβάνεται υπόψη. Γιατί αυτή τη στιγμή ο Πούτιν με όσα κάνει δείχνει ότι τους μόνους τους οποίους λαμβάνει υπόψη του και με τους οποίους συνομιλεί είναι οι Αμερικάνοι.
Το ΝΑΤΟ δεν μπορεί ουσιαστικά να συνδράμει στην Ουκρανία. Φαίνεται ότι τελικά ότι η Δύση έχει αφήσει στην ουσία μόνη της την Ουκρανία, δίνοντας μόνο ευχολόγια, την οικονομική βοήθεια που ήθελε ο Ζελένσκι και υλική στρατιωτική βοήθεια. Αυτό δεν είναι οξύμωρο όταν μιλάμε ότι η Ουκρανία είναι ένα σύμμαχος της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ με εισαγωγικά το «σύμμαχος».
Σωστά, πολύ καλά το κάνατε και το βάλατε σε εισαγωγικά, γιατί είναι δεδομένο, τουλάχιστον αυτό το ξέραμε και το είχαμε από την αρχή πει. Όχι μόνο το 2014 με την Κριμαία, αλλά η Ουκρανία είναι μια από τις τρεις χώρες, οι άλλες είναι η Λευκορωσία και το Καζακστάν, αλλά ειδικά η Ουκρανία, για την οποία η Ρωσία θα μπορούσε να πάει σε πολλούς πολέμους. Αντιθέτως η Δύση δεν θα πήγαινε σε καμία στρατιωτική εμπλοκή πολλώ δε μάλλον πόλεμο για χάρη της Ουκρανίας.
Λένε ότι δεν υπάρχουν ή ότι απορρίπτουμε τις σφαίρες επιρροής διότι ανήκουν σε λογικές παλαιότερων αιώνων, η πραγματικότητα όμως είναι ότι οι σφαίρες επιρροής εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν το όσο περνάει ο καιρός και το πιο άναρχο διεθνές σύστημα.
Θα καταχραστώ λίγο το χρόνο ακόμα αλλά έχει ιδιαίτερη σημασία νομίζω ότι αυτό το δίπολο που προσπαθεί να δημιουργήσει, να δημιουργηθεί τώρα μέσω της Ρωσίας, μήπως ευθύνεται και η Δύση για όλη αυτή την κατάσταση;
Βεβαίως, αδιαμφισβήτητα. Οι ευθύνες τις Δύσης, χωρίς αυτό να δίνει σε καμιά περίπτωση νομιμότητα σ’ αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία, αλλά η επέκταση του ΝΑΤΟ που έφτασε στα 148 χιλιόμετρα από την Αγία Πετρούπολη ήταν πραγματικά αχρείαστη. Και οι Αμερικανοί εκτίμησαν ότι έχοντας την Ρωσία από κάτω, θα μπορούσαν να την έχουν για πάντα έτσι και θέλησαν να εκμεταλλευτούν τη χρονική στιγμή τη συγκυρία για να κάνουν κάτι το οποίο κάποια στιγμή αργά γρήγορα θα το έβρισκαν μπροστά τους, θυμίζω ότι η Ρωσία τη δεκαετία του 90 βρισκόταν σε πλήρη ανυποληψία διεθνώς. Να θυμίσω τον διασυρμό της Ρωσίας το 1999 με την περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας και τους βομβαρδισμούς τότε εκεί. Εν συνεχεία είχαμε τις έγχρωμες επαναστάσεις στο μετασοβιετικό χώρο σε Γεωργία, Ουκρανία λιγότερο Τατζικιστάν οι οποίες κλόνισαν τον Πούτιν ως προς τις προθέσεις των Αμερικανών για το μετασοβιετικό χώρο. Κι αυτό κύριε Σιδέρη έγινε λίγα χρόνια μετά την υποστήριξη που προσέφερε στους Αμερικανούς για την επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν.
Και βέβαια από το 2014 και μετά καμιά Ουκρανική Κυβέρνηση δεν τήρησε τις πρόνοιες των συμφωνιών του Μινσκ του ‘14 και του ‘15. Οπότε μην έχουμε μεγάλες απαιτήσεις. Υποτιμήθηκε η Ρωσική αποφασιστικότητα; Θεώρησαν οι Ουκρανοί ότι θα ήταν με την υποστήριξη της Δύσης θα μπορούσαν να γυρίσουν την κατάσταση στις ανατολικές επαρχίες πράγμα το οποίο αποδείχτηκε ότι ήταν αδύνατο;
Ότι και να συνέβη υπάρχει ευθύνη και των δυτικών για το πώς διαχειρίστηκαν τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο και υπάρχει ευθύνη και των Ουκρανών για το πώς διαχειρίστηκαν τις συμφωνίες του Μινσκ τις οποίες δεν τήρησαν.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν επ’ ουδενί πως ότι έκανε η Ρωσία έχει και τον ελάχιστο βαθμό νομιμοποίησης ή ότι δικαιολογημένα έπραξε ότι έπραξε και ότι συνεχίζει να πράττει.
Αυτή η σύγκρουση θα μπορούσε να επηρεάσει βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα της ενέργειας της Τουρκίας όσον αφορά οι εξελίξεις τόσο στο Κυπριακό όσο και τα ελληνοτουρκικά το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο;
Αυτό το οποίο μπορούμε να πούμε είναι ότι η Τουρκία οπωσδήποτε ισχυροποιείται. Ισχυροποιείται πρόσκαιρα δεδομένου ότι είναι το τελευταίο προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης σε σχέση με τη Ρωσία. Μιλάω τώρα για τα νοτιοανατολικά. Διότι από εκεί και πέρα υπάρχει η Πολωνία και ούτω καθ’ εξής. Υπάρχουν όμως και τα στενά και η συνθήκη του Μοντρέ. Είδαμε σήμερα του Ουκρανούς να ζητούν από τους Τούρκους να κλείσουν τα στενά.
Χωρίς απάντηση μέχρι στιγμής…
Χωρίς απάντηση μέχρι στιγμής και νομίζω ότι δεν θα πάρουν απάντηση, καθώς ήταν σαφής χτες ο Ερντογάν, λέγοντας ότι εμείς δεν θα ακολουθήσουμε τη Δύση στα μέτρα εις βάρος της Ρωσίας. Τουλάχιστον με όσα είναι γνωστά μέχρι τώρα.
Για την Τουρκία υπάρχει κάτι το παράδοξο. Από τη μια ενισχύει τη θέση της εκ των πραγμάτων από την άλλη όσο βαθαίνει η ρήξη μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας, υποχρεούται να πάρει θέση και μάλιστα να πάρει ξεκάθαρα θέση. Κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο να κάνει. Δεδομένου ότι είναι κοντά, πάρα πολύ κοντά στη Ρωσία για τους δικούς της λόγους.
Συνεπώς θα έλεγα ότι πρέπει να περιμένουμε αν ανοίγει η όρεξη της Τουρκίας σε σχέση με τα κατεχόμενα ή σε σχέση με την Ελλάδα είναι πολύ σχετικό. Για το Κυπριακό, οπωσδήποτε, μπορεί να βρει κάποιες αναλογίες. Για την Ελλάδα ναι μεν η υποχώρηση της δικαιοκρατικής τάξης είναι ένα πρόβλημα, γι΄ αυτό δεν έχω καμιά αμφιβολία, ωστόσο πρέπει να σας πω ότι η Ελλάδα δεν είναι Ουκρανία. Η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον στενό πυρήνα της ευρωζώνης. Η Ελλάδα είναι όλα αυτά, η Ουκρανία δεν είναι.
Η Ελλάδα έχει έναν άλλο στρατό σε σχέση με τον Ουκρανικό. Η Ελλάδα είναι καλύτερα εξοπλισμένη για τις ανάγκες της σε σχέση με τη Ουκρανία και η Τουρκία δεν είναι Ρωσία. Δεν είναι ούτε πυρηνική δύναμη ούτε μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ούτε καν περιφερειακή υπερδύναμη ή περιφερειακή δύναμη όπως είναι η Ρωσία.
*Συνέντευξη στο ieidiseis.gr