Μετά την κτηνωδία στην πόλη Μπούτσα, με τους μαζικούς τάφους και τα διάσπαρτα πτώματα στους δρόμους, πληθαίνουν οι φωνές που θέλουν τον Πούτιν να δικάζεται για εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.
Η ουκρανική πλευρά έχει αναφέρει πολλές φορές επιθέσεις εναντίον αμάχων, με πιο χαρακτηριστικό τον βομβαρδισμό στο θέατρο της Μαριούπολης αλλά και την επίθεση στο μαιευτήριο της πόλης, με τη Ρωσία, να αρνείται ωστόσο τις κατηγορίες.
Σε συνέντευξή του στις 3 Απριλίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας Ντμίτρο Κουλέμπα, δήλωσε ότι επιθυμεί το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να στείλει εκπροσώπους στη Μπούτσα και σε άλλες πόλεις «για να συγκεντρώσουν όλα τα στοιχεία των εγκλημάτων πολέμου», ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για «διώξεις όσων διέπραξαν αυτές τις φρικαλεότητες».
Την Τετάρτη (6/3), οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους ανακοίνωσαν ένα νέο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας ως απάντηση σε αυτό που ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν αποκάλεσε επίσης «εγκλήματα πολέμου», με την Μόσχα να δηλώνει ότι πρόκειται για προβοκάτσια.
Με σκοπό να διευκρινιστεί τι ακριβώς συνιστά ο όρος «εγκλήματα πολέμου», το περιοδικό TIME μίλησε με τον καθηγητή Ιστορίας και Διεθνούς Δικαίου Michael Bryant, συγγραφέα του «A World History of War Crimes» (παγκόσμια ιστορία των εγκλημάτων πολέμου).
Ο Αμερικανός συγγραφέας, ανέλυσε την προέλευση και την εξέλιξη του όρου, καθώς και τις συγκρούσεις που διαμόρφωσαν τον τρόπο δίωξης των εγκλημάτων πολέμου. Παράλληλα, εξήγησε για ποιο λόγο είναι δύσκολο να δικαστεί ο Πούτιν:
– Ποια είναι – με τη γενικότερη έννοια – τα εγκλήματα πολέμου;
«Ο παραδοσιακός ορισμός των εγκλημάτων πολέμου είναι παραβιάσεις του νόμου του πολέμου. Στο πιο βασικό επίπεδο, τα εγκλήματα πολέμου ορίζονται ως (απαράδεκτες) πράξεις που διαπράττονται από στρατιώτες, είτε εναντίον άλλων στρατιωτών είτε εναντίον αμάχων, κατά τη διάρκεια του πολέμου».
– Πότε ξεκινά αυτή η ιστορία; Πόσο νωρίς βρέθηκε η τεκμηρίωση για τη δίωξη ενός εγκλήματος πολέμου;
«Στα αγγλικά, ο όρος εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1906. Ήταν σε ένα βιβλίο με τίτλο «Διεθνές Δίκαιο» από μια πολύ γνωστή νομικό την Lassa Oppenheim.
Όμως ο όρος «έγκλημα πολέμου» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα γερμανικά το 1872 από τον Johann Casper Bluntschli. Για εκείνον αφορούσε στο όταν οι στρατιωτικές δυνάμεις ενεργούσαν χωρίς εντολές κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Κάποιοι λένε ότι ο Francis Lieber, ένας πολύ διάσημος Αμερικανός νομικός που έγραψε τον λεγόμενο «κώδικα Lieber», υποτίθεται ότι χρησιμοποίησε τον όρο «εγκλήματα πολέμου», αλλά ποτέ δεν το έγραψε.
Ο κόσμος έχει πει ότι χρησιμοποιούσε τον όρο προφορικά σε συνομιλίες. Συνέταξε αυτούς τους κώδικες εν μέρει ως απάντηση σε επιδρομικές ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν από αντάρτες στο Μιζούρι κατά τον αμερικανικό εμφύλιο».
– Σε τι διαφέρει ο τρόπος που ορίζονταν τα εγκλήματα πολέμου στο παρελθόν, σε σχέση με σήμερα;
«Πραγματικά δεν υπήρχε ξεκάθαρη αντίληψη για το τι είναι έγκλημα πολέμου. Υπήρχε τόση έμφαση στη δύναμη του έθνους-κράτους να ορίζει τη δική του αντίληψη για το τι είναι καλό και τι όχι σε καιρό πολέμου.
Υπήρχε μια πραγματική αποστροφή εναντίον άλλων κρατών που μπορούσαν να επέμβουν και να πουν σε ένα κυρίαρχο έθνος πώς να συμπεριφερθεί κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Την εποχή του 19ου αιώνα, δεν υπάρχει διεθνής ποινική νομολογία.
Μόλις τον 20ο αιώνα αρχίσαμε να βλέπουμε, στην κοινότητα των εθνών, την προθυμία να αμφισβητηθεί η κρατική κυριαρχία και να επιμείνουμε ότι υπάρχουν ορισμένες αρχές διεθνούς συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια του πολέμου που έπρεπε να τηρηθούν, ανεξάρτητα από το αν ήταν κυρίαρχο έθνος ή όχι.
Αυτή η ιδέα έρχεται αργότερα. Ξεκίνησε σε μεγάλο βαθμό από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σοβαρότητα των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν τέτοια που οι Σύμμαχοι άρχισαν να σκέφτονται πολύ σοβαρά πώς να κάνουν αυτά τα άτομα υπόλογα για τις πράξεις τους».
– Τι είδους παγκόσμια σύγκρουση χρειάζεται ώστε να ενωθεί ο κόσμος και να συμφωνήσει στον ορισμό των εγκλημάτων πολέμου;
«Αυτό ήταν πραγματικά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι δίκες της Νυρεμβέργης για εγκλήματα πολέμου. Το πρώτο, το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο, ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1945 και τελείωσε τον Οκτώβριο του 1946. Και ο Χάρτης του Λονδίνου ήταν το θεμελιώδες έγγραφο αυτής της διαδικασίας.
Εκθέτει όλες τις κατηγορίες εναντίον των Ναζί που θα διωχθούν. Και έτσι νομίζω, ότι από εκεί ξεκινάει πραγματικά. Εδώ έρχεται ο σύγχρονος ορισμός των εγκλημάτων πολέμου.
Τόσες πολλές από τις αρχές του δικαίου προέρχονται από τη Νυρεμβέργη, όπως η ουσία του διεθνούς ποινικού δικαίου σήμερα, η οποία είναι η ιδέα ότι αν είσαι αρχηγός κράτους και διαπράττεις τέτοιου είδους εγκλήματα, δεν μπορείς απλώς να το επικαλεστείς για να αποφύγεις την ευθύνη.
Μεταξύ των αρχών που καθιερώθηκαν στη Νυρεμβέργη, είναι η ιδέα ότι οι χώρες δεν είναι ασφαλείς από το να κατηγορηθούν ποινικά, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, για όσα κάνουν στους δικούς τους πληθυσμούς».
Τι είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου για τα εγκλήματα πολέμου, καθώς συνεχίζεται η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;
«Αν ρίξετε μια ματιά στο Άρθρο 5 του καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου του 1998, μιλάει για εγκλήματα κατά της ειρήνης και υπάρχει μια διάταξη που ποινικοποιεί τον επιθετικό πόλεμο.
Και το πρόβλημα με τη δίωξη του Πούτιν ή των Ρώσων για επιθετικό πόλεμο στο ΔΠΔ είναι ότι… δεν είναι μέλη του ΔΠΔ, ούτε και η Ουκρανία. Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 15, ένα από τα δύο μέρη που εμπλέκονται σε αυτή τη σύγκρουση πρέπει να είναι μέλος του ΔΠΔ προκειμένου αυτό να έχει δικαιοδοσία επί αυτής της κατηγορίας.
Έτσι, η παγκόσμια κοινότητα δεν θα μπορούσε να διώξει εγκλήματα κατά της ειρήνης για την εισβολή στην Ουκρανία, που για μένα είναι το σημαντικότερο πράγμα που έχει κάνει ο Πούτιν.
Έτσι, το πιο σημαντικό πράγμα θα ήταν να καταγραφεί τι συμβαίνει. Το πιο κρίσιμο σε κάθε είδους σύγκρουση που περιλαμβάνει ισχυρισμούς για ανθρωπιστικές παραβιάσεις, είναι η τεκμηρίωση του τι συμβαίνει.
Και μόνο αφού συγκεντρώσουμε όσα περισσότερα στοιχεία μπορούμε, είμαστε σε θέση να καθορίσουμε τι πρέπει να γίνει. Η έκκληση για δίκες εγκλημάτων πολέμου αυτή τη στιγμή, μπορεί να είναι κάπως πρόωρη.
*Της Μαριάννας Κουτέλα στο ieidiseis.gr
