Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια μακροχρόνια και ολέθρια υγειονομική κρίση, η οποία έχει ήδη κοστίσει τη ζωή σε πάνω από 3.123.764 ανθρώπους, με πάνω από 147.840.332 κρούσματα (μέχρι τις 29 Απριλίου 2021). Ένα τρίτο επιδημιολογικό κύμα είναι παρόν στις περισσότερες χώρες παγκοσμίως, το οποίο δημιουργεί μια χωρίς προηγούμενο πίεση στα νοσοκομεία. Κατ’ επέκταση η διαχείριση των ασθενών με Covid-19, κυρίως στις χώρες της Ευρώπης, παραμένει στην εποπτεία των νοσοκομείων και όχι των πρωτοβάθμιων δομών υγείας, ενώ μια οργανωμένη εκστρατεία για θεραπευτικές παρεμβάσεις παραμένει περιορισμένη.
Η μακροπρόθεσμη στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας βασίζεται στην ιδέα της γρήγορης ανάπτυξης και έγκρισης των εμβολίων που θα αποτελέσουν την αιχμή της ανοσοποίησης του πληθυσμού. Επομένως, η εφαρμογή διεθνών προγραμμάτων εμβολιασμού θα μπορούσε να οδηγήσει στον έλεγχο της πανδημίας και στη μείωση του αριθμού R0. Πράγματι, στην Ευρώπη το βασικό σχέδιο αντιμετώπισης της πανδημίας είναι ο εμβολιασμός του 70% του πληθυσμού μέχρι το καλοκαίρι του 2021. Ομως, οι απαραίτητες δόσεις των εμβολίων δεν είναι ακόμα διαθέσιμες, κάτι που δημιουργεί αμφιβολία για την επίτευξη του στόχου αυτού βραχυπρόθεσμα.
Η έναρξη γρήγορων και μαζικών προγραμμάτων εμβολιασμού στο τέλος του Δεκεμβρίου του 2020 με τα mRNA εμβόλια (Pfizer-BioNTech, Moderna), τα εμβόλια που βασίζονται στην τεχνολογία των αδενοϊών (Gamaleya, AstraZeneca, CanSino, Johnson&Johnson) και με τα εμβόλια που βασίζονται στη χρήση του ανενεργού ιού (Sinovac, Sinopharm, Baharat Biotech) έδωσαν ελπίδα για την επερχόμενη λήξη της πανδημίας. Παρόλα αυτά, δημιουργηθήκαν αρκετές ανησυχίες από τη χρήση τους όσον αφορά τη μεσοπρόθεσμη αποτελεσματικότητα τους και τους περιορισμούς της χρήσης τους άμεσα στον ευρύ πληθυσμό σε παγκόσμια κλίμακα.
Το κόστος των εμβολίων και κυρίως των εμβολίων που βασίζονται στην τεχνολογία mRNA, φαίνεται να αποτελεί βασικό εμπόδιο για τον εμβολιασμό μεγάλου μέρους του πληθυσμού, ειδικά σε εξελισσόμενες χώρες. Οι περιορισμοί που αφορούν τα εργοστάσια παραγωγής αλλά και τις αλυσίδες ανεφοδιασμού δημιουργούν σημαντικές καθυστερήσεις και διακινδυνεύουν την εφαρμογή του σχεδίου εμβολιασμού καθώς και την εμπιστοσύνη του πληθυσμού στη διαδικασία. Πράγματι, η σταθερότητα των εμβολίων mRNA καθώς και η αποθήκευση και μεταφορά τους χρειάζονται πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, κάτι που φαίνεται να είναι περιορισμένο, ειδικά στις εξελισσόμενες χώρες. Επομένως, η εφαρμοσιμότητα του παγκόσμιου σχεδίου εμβολιασμού αμφισβητείται στις χώρες χαμηλού και μέσου εισοδήματος, οι οποίες έχουν περιορισμένους οικονομικούς πόρους και πόρους ανθρώπινου δυναμικού.
Η συλλογική ανοσία σε κίνδυνο
Τα πλούσια κράτη αποτελούν το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού και έχουν ήδη εξασφαλίσει το 51% των διαθέσιμων δόσεων των κορυφαίων εμβολίων έναντι του Covid-19. Ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις, με τον ρυθμό εμβολιασμού να κυμαίνεται από 8-98%. Από την άλλη, τα εμβόλια φαίνεται να λείπουν εντελώς από την υποσαχάρια Αφρική, την Ασία και την Νότια Αμερική. Η Χιλή είναι μια εξαίρεση αυτής της κατάστασης, με ένα ρυθμό εμβολιασμού που φτάνει το 32% του πληθυσμού της. Απροσδόκητο μεν, αλλά αυτό δεν αναχαίτισε την εμφάνιση ενός τρίτου επιδημιολογικού κύματος που πλήττει τη χώρα. Αυτή η πραγματικότητα αναδεικνύει ένα σημαντικό κενό μεταξύ της δυνατότητας παραγωγής των εμβολίων από τις φαρμακευτικές εταιρείες και τις κοινοπραξίες, των παραγωγών των εμβολίων και της ανάγκης για άμεσο και ευρύ εμβολιασμό του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό το κενό, σε συνάρτηση με τις εμπορικές στρατηγικές των φαρμακευτικών εταιρειών εγείρουν ηθικά ερωτήματα και περιορισμούς στην εφαρμογή του προγράμματος εμβολιασμού του παγκοσμίου πληθυσμού. Οι διακρίσεις βάσει εθνικότητας, όπως έχει υπογραμμιστεί από τον ΠΟΥ, βάζουν σε κίνδυνο τον αποτελεσματικό έλεγχο της πανδημίας και μπορεί να αυξήσουν το ρίσκο εμφάνισης μεταλλάξεων του ιού SARS-CoV-2 και εμφάνισης ανθεκτικών στελεχών αυτού. Επιπλέον, οι αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μαρτυρούν τη γεωπολιτική κατάσταση σε διεθνές επίπεδο. Αυτά τα δεδομένα δημιουργούν σημαντικές ανησυχίες αναφορικά με την επίτευξη της συλλογικής ανοσίας πάνω από το όριο του 70%, που τέθηκε από τον ΠΟΥ ως προϋπόθεση για τον έλεγχο της πανδημίας, πριν το τέλος του 2021.
Η γρήγορη εξέλιξη και μετάδοση του SARS-CoV-2 έχει δημιουργήσει αρκετές μοναδικές μεταλλάξεις σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη. Η συνεχής εμφάνιση νέων στελεχών του ιού με ικανότητα αποφυγής από τη φυσική ανοσία ή από την ανοσία από τα εμβόλια, δημιουργεί ανησυχία τόσο για το απαιτούμενο ποσοστό του πληθυσμού που θα πρέπει να εμβολιαστεί για να επιτευχθεί η συλλογική ανοσία όσο και για την αποτελεσματικότητά των εμβολίων κατά των νέων στελεχών του ιού.
Παγκόσμιος αντίκτυπος
Επομένως, η ανάγκη για εμβόλια δεύτερης και τρίτης γενιάς που θα αντιμετωπίζουν την προσαρμογή των νέων στελεχών του ιού είναι επιτακτική και έχει ήδη αναγνωριστεί από την επιστημονική κοινότητα. Πιο συγκεκριμένα, έχει ήδη ξεκινήσει μια συζήτηση για τον σχεδιασμό κατάλληλων κλινικών μελετών και για τη διαδικασία επικύρωσης και παραγωγής νέων εμβολίων, ακόμα και του συνδυασμού αυτών. Είναι πιθανό αυτό να ακολουθήσει το παράδειγμα των εμβολίων κατά της κοινής γρίπης, όπου η συνεχής ανάπτυξη νέων εμβολίων κατά των νεοεμφανιζόμενων στελεχών είναι τρόπος σκέψης. Επομένως, μια παγκόσμια και εκτενή στρατηγική εμβολιασμού σε όλες τις χώρες είναι απαραίτητη για να αποφευχθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι επιπτώσεις μιας πανδημίας «μπούμερανγκ», όπου μόνο κάποιες χώρες προχωρούν σε εμβολιασμούς, με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτες στην εμφάνιση νέων στελεχών του ιού που θα προκύπτουν από τις κοινότητες/χώρες με περιορισμένο εμβολιαστικό πρόγραμμα. Τέλος, φαίνεται πως η αποτελεσματικότητα του εμβολιαστικού προγράμματος βασίζεται κυρίως στη γρήγορη και παγκόσμιας εμβέλειας εμβολιαστική ασπίδα που θα εφαρμόζεται κάτω από την αιγίδα του ΠΟΥ.
Ο χαμηλός ρυθμός εμβολιασμού έχει αντίκτυπο και στην εθνική αλλά και στην παγκόσμια οικονομία. Μια μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από το Ερευνητικό Τμήμα του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου, έδειξε ότι η παγκόσμια οικονομία θα χάσει έως και 9.2 τρισεκατομμύρια δολάρια, εάν οι κυβερνήσεις αποτύχουν να εξασφαλίσουν την πρόσβαση στα εμβόλια για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Έως και το μισό αυτού του ποσού θα επωμισθούν οι προηγμένες οικονομίες.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ανακοίνωση του αμερικανού προέδρου Μπάιντεν σχετικά με την πρόθεση της αμερικανικής κυβέρνησης να υποστηρίξει την άρση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας των εμβολίων έναντι του νέου ιού, σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας φάσης της πανδημίας αλλά και την είσοδο σε μια νέα εποχή που χαρακτηρίζεται από την παρεμβατικότητα του κράτους στη ρύθμιση της παγκόσμιας φαρμακευτικής αγοράς.
Η νέα αμερικανική πολιτική αναδεικνύει την παγκόσμια πραγματικότητα, την οποία όλοι οφείλουμε να αναγνωρίσουμε: η πανδημία θα έχει διάρκεια και η αντιμετώπιση της στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε οργανωμένη κρατική παρέμβαση στο χώρο των υπηρεσιών υγείας και της ανάπτυξης φαρμάκων και εμβολίων.
